Jedna od rijetkih demokratskih tekovina sovjetske epohe su politički vicevi na račun režima i vlasti u SSSR.
Jedan od takvih viceva je i ovaj o Oktobarskoj revoluciji. Kad je umro, Staljin ode na onaj svijet i tamo sretne ruskog cara Nikolaja Romanova, koga su ubili boljševici. Započnu razgovor o razlikama između carske Rusije i SSSR. Složili su se da nema razlike, izuzev što je votka Staljičnaja dva stepena jača od one stare iz carske Rusije. Komentar cara Nikolaja bio je kratak i jasan: "Zbog dva stepena votke niste morali da dižete revoluciju!". Oktobarska revolucija bila je svjetski, apsolutni i nulti događaj u istoriji. Navršilo se 100 godina od Oktobarske revolucije 1917, prve socijalističko-komunističke revolucije u istoriji. Kad je Džon Rid, američki novinar, pjesnik i socijalistički aktivista, 1919. godine objavio svoju knjigu "Deset dana koji su potresli svijet", bilo je jasno svijetu i narodu da se ne radi o običnoj revoluciji.
Šezdeset godina kasnije Voren Biti će po toj knjizi snimiti kultni film "Crveni", jedan od ponajboljih koji govori o Oktobarskoj revoluciji. Oktobarska revolucija bila je "kvantni skok istorije", radikalni diskontinuitet i aberacija povijesti, zbog čega je bila i svojevrstan izlazak iz istorije, uspostavljajući tako paralelnu socijalnu i političku stvarnost i novu realnost. Do revolucija dolazi usljed dugotrajnog, sukcesivnog gomilanja negativnog nezadovoljstva u društvu i ljudima, i odbijanja vladajućih snaga da učine potrebne promjene. U takvoj situaciji okidač za početak revolucije može poslužiti bilo koji događaj. Evolutivni, mirni razvoj društva je poželjni razvojni put kretanja demokratskog društva, ali se socijalne revolucije ne mogu isključiti kao oblik radikalne promjene izazvane konstantnim odbijanjem demokratskih promjena u korist većine društva. Oktobarskoj revoluciji je prethodilo dramatično revolucionarno vrenje u kome su se miješali i smjenjivali ratni porazi, politički atentati, ustanci seljaka, štrajkovi radnika, političke krize, pad vlade, abdikacija cara, inflacija, nestašice životnih namirnica i glad, što je dovelo do gnjeva naroda, haosa, anarhije i bezvlašća. U revolucionarnom vakuumu mala grupa boljševika, dobro organizovanih profesionalnih revolucionara vrši politički prevrat i preuzima vlast i prevodi ga u revolucionarni proces sa produženim trajanjem. Oktobarska revolucija je planetarno značajna jer je iz dubine društva i potisnute istorije, ogromne i zaostale carske Rusije, izvela mase radnika, seljaka i običnih ljudi, na svjetsku političku pozornicu, kao novog kolektivnog političkog subjekta istorijskih promjena. Oktobarska revolucija je oslobodila ogromnu društvenu, političku i ljudsku energiju.
Kao što je istoričar Richard Stites pokazao u svojoj studiji iz 1991. godine "Revolucionarni snovi: vizija utopije i eksperimentalni život u Ruskoj revoluciji", "crveni oktobar" je donio sveopšti optimizam, euforiju i entuzijazam revolucije, masovnu vjeru ljudi u napredak društva, tehnološki progres i opšti razvoj društva, epohu promjena i novo doba, prema kome je sve moguće, dostižno, izvodljivo i ostvarivo.
Oktobarska revolucija donijela je s evropske periferije tektonsku ideološku promjenu i novu paradigmu i izazvala kapitalizam u srcu njegovog svijeta. Ono što nas onespokojava u pogledu bilansa revolucija XX vijeka jeste spoznaja, koja se može izraziti u jednoj opštoj formuli - "propale utopije i uspjeli terori". Ali, emancipatorski potencijal ovih revolucija nije potpuno izgubljen. Svaka priča o revolucijama je priča o ljudskoj slobodi, čak i kad su one same bile negacija te slobode. Uprkos snažnoj modernizaciji i industrijalizaciji zemlje, iskorjenjivanju nepismenosti, afirmaciji socijalnih prava širokih narodnih masa, uspostavljanju ravnopravnosti polova, poništenju tajnih ugovora i zabrani tajne diplomatije, moralnog prestiža u svijetu zbog ratne pobjede nad fašizmom i nacizmom, socijalizacije kapitalizma i stvaranja "države blagostanja" u društvima Zapada, nadahnuća koja je pružila porobljenim narodima u procesu dekolonizacije, Oktobarska revolucija je instalisala državni socijalizam vlasti bez političke konkurencije, zatvorila se u neefikasan ekonomski sistem, poništila slobodu mišljenja i govora, i dovela do krajnjih granica revolucionarni teror i nasilje nad stvarnošću i legalizovala politički voluntarizam kao dominantni princip vladanja u svim oblastima života.
Oktobarska revolucija ima više svojih lica, anarhističko, liberalno, lenjinističko, staljinističko, kao i ono emancipatorsko, neostvareno, utopijsko, koje je moglo a nije se ostvarilo. U nastavku revolucije Sovjeti su lansirali prvi satelit i prvog čovjeka u kosmos, poslali prvi uređaj na Mjesec, Veneru i Mars, postali vojna i kosmička supersila, stvorili nuklearno oružje, napravili razna naučna i tehnološka čuda i dali nemjerljiv doprinos svjetskoj kulturi i umjetnosti, ali nije odgovorila na najprostije egzistencijalne zahtjeve vlastitog naroda, nije mu obezbijedila hljeb i omogućila mu slobodu. Revolucija koja progoni, zatvara i ubija svoje pjesnike, umjetnike i misleće ljude nije mogla imati bolju perspektivu.
Nauk Oktobarske revolucije je svima poznat: preskakanje faza istorijskog razvoja putem revolucije, ubrzanjem istorije, bezvizije i neophodnih promjena i prilagođavanja, nužno vodi u kratkoročnu modernizaciju, ali dugoročno u istorijski ćorsokak. Zajednička ostavština nama je to što su neki naši ljudi s ovih prostora prvi ukazali na rane deformacije Oktobarske revolucije. To su, prije svih, srpski pisac Stanislav Vinaver (1891-1955), koji je memoarske zapise o boravku u Rusiji od 1917. do 1919. godine, pod naslovom "Ruske povorke", objavio u Beogradu 1924. godine, zatim je Živojin Balugdžić (1868-1941), srpski diplomata, publicista i bivši socijalista, objavio svoju knjigu "Boljševizam", 1921. Živojin Pavlović (1898-1941), jugoslovenski novinar i komunista, napisao je knjigu "Bilans sovjetskog termidra", 1940. godine, o zločinima staljinizma, koga su komunisti besramno ubili u Užicu, na početku Drugog svjetskog rata. Ante Ciliga (1898-1992), hrvatski publicista, revolucionar, komunista, kasnije disident i otpadnik, napisao je knjigu "U zemlji velike laži", koja je izašla u Parizu 1938. godine, u kojoj je raskrinkao sistem staljinističke vlasti u SSSR, kao i Karlo Štajner (1902-1992), jugoslovenski revolucionar i publicista u svom potresnom svjedočanstvu u poznatoj knjizi "7.000 dana u Sibiru", o 20 godina robijanja u Gulagu. Oktobarska revolucija je u staljinizmu doživjela svoj krajnji perverzni pad, skončavši u ideološkom dogmatizmu, kao bornirana misao i balzamovana politika, u beživotnom mauzoleju jedne velike ideje.
Vladimir Ilič Lenjin je smatrao da su "ljudi samo materijal kroz koji istorija djeluje". Drugim riječima, to je vodilo samo u jedno: brutalno žrtvovanje ljudi, najčešće bez jasnog cilja i opravdanog razloga. Kažu da je Lenjin na samrti navodno rekao: "Orao sam more", razočaran što je radio uzaludan posao. Između ovih riječi i kraja komunizma smjestile su se tekovine "crvenog oktobra". Bez obzira na sve, ideološki istorijski narativ Oktobarske revolucije bio je nadahnuće za mnoge kasnije političke pokrete, pa i u epohi postmodernizma ostaje "velika pripovijest" koja zahtijeva novo kritičko tumačenje i preispitivanje.
Danas prisustvujemo globalnoj neoliberalnoj kapitalističkoj okupaciji svijeta i finansijskoj diktaturi profita, koja na nov način postavlja pitanja koja su otvorile socijalističke revolucije XX vijeka. Padom komunizma raspršile su se brojne iluzije, lažne nade i iznevjereni ideali, ali nisu nestali problemi koji su doveli do ovih revolucija. Čini se da se oni danas javljaju u još zaoštrenijoj društvenoj formi, od brutalne eksploatacije na periferiji svjetskog kapitalizma, povećanja jaza između bogatih i siromašnih, rasta nejednakosti, dramatičnog iskorištavanja prirodnog bogatstva i ekološke devastacije životne sredine. U međuvremenu, na svim ideološkim i političkim frontovima globalizovanog svijeta, koncepcija klasnih suprotnosti društva, doživjela je unisonu zamjenu konceptima i idejama identitetskih politika. Ali, kao što je zapisao George Steiner u svojoj knjizi "Ideja Evrope": "Slomom marksizma koji je svršio u varvarskoj tiraniji i ekonomskoj ništavnosti, izgubio se onaj veliki san što ga je bio proglašavao Trocki, san običnog čovjeka na tragu Platona i Getea. Slobodan od propalih ideologija, taj san se može i mora sanjati iznova." Na kraju, da parafraziramo naslov romana američkog pisca poljskog porijekla Ježija Kosinskog, reći ćemo: "Budućnost je naša, druže. Razgovori s poviješću tek slijede!"
(Autor je politikolog)
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.