BEOGRAD - ''Pjevaj, ori, prozore otvori'', naziv je antologije krajiških ojkača Nenada Grujičića, koja je upravo izašla iz štampe u izdanju Radio televizije Srbije (RTS) i Brankovog kola.
U antologiji se nalazi Grujičićev esej ''Otimačina srpske kulturne baštine'' u kojem se ukazuje na neprimjeren gest države Hrvatske koja je besprizorno prisvojila ojkaču (ojkanje), ne pominjući srpski korijen, i uspjela da upiše na listu Uneska kao svoju baštinu na mapi čovječanstva. Izostalo je reagovanje kompetentnih državnih institucija iz Srbije i Republike Srpske, to jest Bosne i Hercegovine, gdje se ojkača uveliko baštini i danas živi. No, Nenad Grujičić je uspio, i pored velikih prepreka i ometanja, vodeći iz dana u dan borbu, konkretno, i na Forumu za kulturno nasljeđe Srbije u Etnografskom muzeju u Beogradu, da 2012. godine u prvi Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasljeđa Srbije upiše ojkaču, kao ''poetsko-muzički oblik Srba Dinaraca-Krajišnika u Vojvodini (Srbiji)''.
Antologija ''Pjevaj, ori, prozore otvori'' sadrži dvije hiljade ojkača, obiman pogovor-studiju, bilješke, napomene, rječnik manje poznatih i nepoznatih riječi. Prvi put sačinjena u srpskoj kulturi, ''Riznica imena pjevača ojkače'', donosi blizu 1500 imena darovitih muškaraca i žena, rođenih od druge polovine devetnaestog vijeka do kraja dvadesetog na terenu Bosanske Krajine, Banije, Korduna, Like i Dalmatinske zagore.''Riznica imena pjevača ojkače'' u uvodnom dijelu donosi otkrića Nenada Grujičića.
''U potrazi za srpskim ojkačima koji su bili čuveni u svome kraju, a neki i šire, dopro sam do druge polovine devetnaestog veka. Naravno, ojkačka pevanija mnogo je starija, i ne zna joj se tačka zametka. Ali u potrazi za pevačima ili onima koji nešto o njima znaju, možemo tek toliko dokučiti. Niko se dosad nije sistematski time bavio", zapisao je Grujičić navodeći imena pjevača po godinama rođenja. U ovom neobičnom poslu, dodaje Grujičić, pomogli su mu prijatelji porijeklom iz krajiško-dinarskih krajeva, koji su, s koljena na koljeno, uspjeli da zapišu imena i, ponekad, druge podatke.
"Pri ruci su mi bili i izvođači ojkačkog narodnog blaga, živi čuvari srpske tradicije. Gdegde se uz godinu pojavi neka specifičnost, redak anegdotski medaljon ili sudbinski detalj. Na primer, u selu Grmuša kod Bihaća, u prvoj polovini dvadesetog veka, čuveni pevač bio je Đuro Bosančić Rusović. Kao gardista, prisustvovao 1922. godine veridbi kralja Aleksandra i princeze Marije u Rumuniji. Našu gardu sačinjavali su izabrani momci od dva metra, svi brkati, a rumunsku – onako, zbrda-zdola, oniski. Beše to neka vrsta međunaronog diplomatskog skandala. Rumunski kralj zabranio da fotografije odu u svet", ističe Grujičić dodajući za da su u Drugom svjetskom ratu, Bosančića ubile ustaše u Garevicama kod Bihaća. Grujičić u predgovoru knjige donosi još zanimljivosti.
"U zaseoku Rakotić na Baniji, živeli su Jovo Petrović zvani Đaković i žena mu Vasilija, zatim, braća Mirko i Dragan Petrović, Mićo Petrović i Živko Petrović, zvani Vajić. Vasilija je prvačila muškarcima i bila u stanju da se s njima u ojkači nosi do u neki komad noći. Ako bi neko, a ne zna da peva, hteo da se priključi, ona bi ga odgurnula rečima: ''Nemoj za mnom da berdočeš i arlaučeš'. Ili: 'Nemoj da belentraš i abeziš.'", navodi Grujičić koji je ovakve anegdote, te imena i prezimena, često sa nadimcima, ovjekovječio u ovoj antologiji što bez svake sumnje zbog vremenske distance nije bilo lako, ali je zbog toga ovakav rad veliki spomen za nezaborav.
"Život sa svojim lavirintima, bez Arijadnine niti, ostavi ponekog u tami. Međutim, možda će se tih zagubljenih, i još nezapisanih imena u ovoj knjizi, neko od čitalaca, motivisan njenim sadržajem, iz svoje ili komšijske loze, setiti i predložiti za nova izdanja", zaključio je Grujičić.
Antologija ''Pjevaj, ori, prozore otvori'' biće promovisana na Međunarodnom sajmu knjiga u Beogradu, u četvrtak, 26. oktobra, u 17 časova, na štandu Predstavništva Republike Srpske (Hala 2, nivo A). Na promociji će pored priređivača antologije govoriti i književnici Ranko Risojević i Anđelko Anušić, te urednik RTS-a Dragan Inđić. Antologijske primjere ojkače kazivaće čuveni dramski umetnici Vesna Čipčić i Nebojša Dugalić. Ovo značajno krajiško blago kroz pjesmu predstaviće na ovoj promociji na 62. Međunarodnom sajmu knjiga mlade ojkačke grupe, ženska i muška, ansambla ''Vila'' iz Novog Sada. Moderator programa biće urednica Brankovog kola Marija Sloboda.
OJKAČKI PJEVAČI OTRGNUTI IZ ZABORAVA
Za ovu priliku, najdublje, po godini svoga rođenja, nalazi se ojkač Božo Putnik (rođ. 1872) iz Gvozdanskog kod Dvora na Uni, a potom Stanko Domuzin (1875) iz sela Medna kod Mrkonjić Grada, čuveni izvođač ojkalica. Prijašin Stanka Domuzina u izvođenju potresalica, Todor Todorović (1887), živio je u Donjoj Pecki kod Mrkonjića. U Jasenovim Potocima kod Mrkonjića, rođeni s kraja devetnaestog veka, Nikola Đaković Vurdaš i Milan Todorović Aničić. Iz Baraća kod Mrkonjića, takođe rođeni u to vrijeme, čuvene starine iz Popovića, zvani Jevrići, braća Milan-Milanda, Pavle-Pajo i Marko-Markela. Iz Strojica kod Šipova, rođeni prije devetstote godine, Staniša Popović Baco i Špiro Todorić Špiretina. Sa Kočićevog Zmijanja, Vujo Sladojević Štucanović, rođen u Lusićima krajem devetnaestog vijeka. U Zaklopači, kod Plitvičkih jezera, u ojkanima prednjačio je Rade Bubalo Rada (1885). U Gvozdanskom na Baniji, pak, Stoja Šesto (1887), čuveni glas ženske ojkačke pjevanije. Iz sela Radić kod Bosanske Krupe, Ilija Božin Beronja (1890) i Stojan Petrov Beronja (1891), izdanci porodice koja je dala mnogo pjevača. Zatim, Lazo Zmijanjac i Cvijo Zmijanjac, iz istoga mjesta, rođeni krajem devetnaestog vijeka, kao i Stevan Pilipović, Ilija Lonić Ilkan i Maksim Kovačević. Toga godišta, iz Stekerovaca kod Glamoča, čuven je bio Mile Kopanja, zvani Milekanja, solunski dobrovoljac. Sa Banije, iz Velikog Šušnjara kod Petrinje, Đuro Maričić (1892) i Tanasija Polimac (1893). Zatim, Makivija Miličević (1895), udata Putnik, sa Banije, iz sela Gage kod Dvora na Uni. Sa Kupresa, iz sela Donji Malovan, Đuka Kanlić (1898). Ispod devetstotog godišta su i Stevan Šukunda i Miloš Šukunda iz Brezovog polja kod Gline. Rođeni potkraj devetnaestog veka na Kordunu, iz sela Trupinjak kod Krnjaka, istaknuti pevači ojkače: Janko Božić Jankula, Mirko Kokir, Milić Kokir i Đuro Mandić. Iz Malobabića kod Krnjaka, Simo Malobabić Kukan, ranjen u Prvom svjetskom ratu.'
PRIMERI OJKAČE U ANTOLOGIJI ''PJEVAJ, ORI, PROZORE OTVORI''
Vidiš, dragi onaj čopor zvijezda,
tako sam ti maramu izvezla.
Oj, Krajino, krvava ’aljino,
ko te gazi, kući ne dolazi!
Mladen, braćo, nikad umro nije,
ime mu se u pjesmama vije.
Moj mitraljez kroz jelovo granje
fašistima svira ustajanje.
Jorgovane u Baniji mojoj,
šalji miris izbjeglici svojoj.
Oj, Banijo, u kestenu tugo,
nisam tebi dolazio dugo.
Teško časti kad robuje vlasti,
tuđoj vlasti u vrijeme propasti.
Sa Korduna projezdiše vuci
i odoše prema Banjoj Luci.
Oj, ojkačo sa moga Korduna,
Vrginmosta, Vojnića i Slunja.
Aoj, Liko, i ojkani tvoji,
đe su sada prijatelji moji?
Ličanka sam, govor me odaje,
po govoru ja se prepoznajem.
Od Karina pa do grada Knina,
svako selo hrani moga sina
Oj, Zagoro, Dalmacijo moja,
pozdravlja te Polačanka tvoja.
Ja se, dragi, zaljubila u te,
ko kazaljka u sitne minute.
Oj, Krajino, živim u ravnici,
pomoću ti u svakoj prilici.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.