Na lokalitetu Zidine, u selu Šušnjari, nedaleko od Banjaluke, gdje je tokom prošle i pretprošle godine pronađena crkva i nekropola iz perioda od 10. do 12. vijeka, ekipa arheologa Zavičajnog muzeja Gradiška tokom juna i jula nastavila je istraživanje, iskopavajući grobove u unutrašnjosti crkve.
Arheolozi Milan Đurđević i Bojan Vujinović ove godine radove su usmjerili na iskopavanje skeleta, kako bi uzeli uzorke kostiju koji će im, na osnovu C14 analize, sa dosta većom sigurnošću ukazati na period nastanka crkve.
Jedan od najzanimljivijh grobova koji su pronašli nalazi se uz sjeverni zid oltara, a radi se o dvojnom, najvjerovatnije ktitorskom grobu sa muškom i ženskom individuom.
Muška individua je položena na leđa u ispruženom stavu sa glavom na zapadu i nogama ka istoku i rukama prekrštenim u predjelu karlice, što jasno ukazuje na hrišćanski način sahranjivanja.
"Najzanimljiviji nalaz pronađen je u predjelu glave ženskog skeleta pomenutog groba, a radi se o minđuši sa tri šuplje jagode, od kojih jedna nedostaje. Minđuša je rađena od srebra, u tehnici filigrana sa tri šuplje, djelimično ažurirane jagode, koje se u Bosni pojavljuju od 11. vijeka. Takve minđuše uglavnom datuju iz perioda od devetog do 11. vijeka, a protežu se sve do 14. vijeka, u zavisnosti od materijala i načina izrade", kaže Vujinović.
Ističe da je ženski skelet razbacan i najvjerovatnije prenesen iz neke druge grobnice te sekundarno sahranjen u ovu grobnicu zajedno sa muškarcem.
Uz zapadni zid naosa, sa lijeve strane ulaza u crkvu, pronađena je još jedna dvojna grobnica, na kojoj se nalazila djelimično devastirana krstionica sa predstavom ženske individue, koja je, kako arheolozi pretpostavljaju, najvjerovatnije stajala na nekom drugom mjestu u unutrašnjosti crkve ili je donesena sa neke druge lokacije. Ispod nje se nalazila druga nadgrobna ploča omeđena kamenom.
"Tokom istraživanja ustanovljeno je da se radi o grobu koji je zidan lomljenim kamenom i krečom, ali mjestimično se pojavljivala i cigla. U unutrašnjosti grobnice pronađeno je više fragmenata keramike, koja je smještena u depo Zavičajnog muzeja Gradiška i čeka dalju obradu. Treba naglasiti da je ovaj skelet orijentisan sjever - jug, najvjerovatnije zbog nedostatka prostora, dok su svi ostali grobovi u unutrašnjosti crkve orijentisani istok - zapad", priča Vujinović.
Objašnjava da je jedan od skeleta bio položen na leđa sa prekrštenim rukama u predjelu karlice, što je ukazivalo na hrišćanski način sahranjivanja, dok je drugi skelet bio potpuno razbacan i najvjerovatnije je prebačen u tu grobnicu sa neke druge lokacije.
U sredini naosa crkve izvršeno je i iskopavanje skeleta muške individue, koja je orijentisana istok - zapad, sa glavom okrenutom ka zapadu i nogama ka istoku, te rukama prekrštenim u predjelu karilice.
Vujinović ističe da je zanimljivo to što je ovaj skelet bio omeđen lomljenim kamenom, ali pokretni materijal, osim nekoliko fragmenata keramike, nije pronađen.
"Potrebno je naglasiti da smo uzeli uzorke kostiju sa svih pet skeleta koji su iskopani tokom ovih istraživanja. Oni će biti poslati na C14 analizu, nakon čega ćemo sa dosta većom sigurnošću znati vrijeme njihovog sahranjivanja, a ujedno i datovanje same crkve. Kosti su nakon iskopavanja prenesene u depo Zavičajnog muzeja Gradiška, gdje će biti obavljena osteološka analiza", dodaje arheolog.
Podsjeća da je još prošle godine na ovom lokalitetu pronađen jedan od najinteresantnijih pokretnih nalaza sa ovih prostora - ploča rađena od krečnjačke sedre na kojoj je šematski prikazana crkve i okolina oko pomenutog lokaliteta.
Na ploči su skicirani crkva i njena okolina u periodu njenog nastanka, što najvjerovatnije predstavlja jedan od najstarijih kartografskih prikaza ovakve vrste na ovom prostoru.
"Na kamenu se jasno uočava rijeka Vrbas, pored koje se nalazi put, a iznad puta se nalazi utvrđenje u kojem se vide otvori za palisade i predstava crkve. Dubljim urezom ucrtana su slova IC, koja predstavljaju inicijale Isusa, kao i vizantijski krst, koji se nalazi desno od inicijala. Postoji mogućnost da predstava vizantijskog krsta, koja se nalazi sa desne strane pomenutih inicijala, predstavlja inicijale Hrista - XC", kaže Vujinović.
Napominje da slovo C, koje se nalazi desno od slova X, ima tek konture pomenutog simbola, pa se ne može sa sigurnošću tvrditi pomenuta teorija, zbog čega to pitanje ostaje otvoreno.
Dodaje da se na osnovu crteža vidi da je sa druge strane rijeke šuma, a tu su i šematizovani prikazi polja ili utvrđenja.
Na kamenu je, sa njegove desne ili uže strane, prikazan i detalj lova - jelen za kojim trči pas, potom luk i strijela sa šematizovanim prikazom polja te predstava žene.
Kako je utvrđenje sa palisadama odgovaralo lokalitetu Gradina, koje se nalazi nedaleko od ovog lokaliteta, prošle godine arheolozi su uradili probna istraživanja na lokalitetu Gradina i napravili paralele sa pronađenom crkvom na lokalitetu Zidine.
"Na gornjem platou Gradine pronađen je obod vizantijske kuhinjske keramike, na kojoj se nalazi urezan vizantijski krst i najvjerovatnije datira iz perioda od 10. do 12. vijeka, kada se dešava obnova Istočnog rimskog carstva na ovim prostorima. Ovaj nalaz predstavlja poveznicu sa crkvom i svjedoči o životu i uticaju Vizantije na lokalitetu Zidine u pomenutom periodu", priča Vujinović.
Osim pokretnog arheološkog materijala, koji upućuje na srednji vijek i obnovu Istočnog rimskog carstva na ovim prostorima, na donjem platou pronađena je keramika koja pripada periodu od kasnog bronzanog do ranog željeznog doba.
Arheolog napominje da se na tom lokalitetu nalazi utvrđenje, koje na osnovu mišljenja stručnjaka potiče iz rimskog perioda, a najvjerovatnije je služilo za nadgledanje puta i graničnih oblasti.
Ovim krajevima, sa desne strane Vrbasa, prolazila je jedna od trasa rimskog puta iz smjera današnjeg Srpca, pravcem Kriškovci - Milosavci - Šušnjari - Blaško, u pravcu Delibašinog Sela i dalje prema Banjaluci.
Osim Gradine u Šušnjarima, rimski tragovi su evidentirani i u okolini ovoga lokaliteta, i to na Gradini u Bakincima, Bukovici, kod Laktaša, i u Hrvaćanima, kod Trna.
Filigranska tehnika
Filigranska tehnika kojom je rađena minđuša nađena u jednoj od grobnica jedna je od najljepših tehnika obrade metala. Već vijekovima ovom tehnikom izrađuju se ukrasni predmeti. Filigranski predmeti nastaju od vrlo tankih niti plemenite kovine koju umjetnik prvo obrađuje nevjerovatnom preciznošću. Dalje se izrađuje osnovni okvir - najčešće cvijet ili neki geometrijski oblik - pa se umijećem spajanja, ispreplitanja te dodavanjem sitnih kuglica, stvara željeni ukras, katkad tako krhkog izgleda da podsjeća na čipku. Naziv ove tehnike dolazi od latinskih riječi filum - nit i granum - zrno. Da bi neki ukrasni predmet ili nakit bio urađen u ovoj tehnici, upotrebljava se srebrna, zlatna ili rjeđe bakarna žica za komponovanje motiva. Poznati su primjerci ovakvog nakita pronađeni na Hisarliku (Troji) koji potiču iz 2500. godine prije nove ere, kao i u Mikeni 1500. godine prije nove ere. Prelijepi primjerci nakita izrađeni filigranskom tehnikom otkriveni su u etrurskim grobnicama iz 6. vijeka prije nove ere.
C14 analiza
Ovo je metoda utvrđivanja starosti ogranskih uzoraka pomoću radioaktivnog ugljenika C14, primjenjuje se od sredine 20. vijeka, kako u arheologiji, tako i u drugim naukama. Naučnik V.F. Libi otkrio je postanak C14 atoma u atmosferi i primijenio ih na određivanje starosti uzoraka. Za ovo otkriće je dobio i Nobelovu nagradu za hemiju.
Metoda je zasnovana na raspadanju radioaktivnih atoma C14 ugrađenih metabolizmom u životinjsko i biljno tkivo, zajedno sa dva prirodna stabilna ugljenikova izotopa C12 i C13. Jezgro C14 je nestabilno i raspada se prema eksponencijalnom zakonu radioaktivnog raspada, sa vremenom poluraspada od 5.730 godina. Živi organizam prehranom stalno nadoknađuje raspale C14 atome, što poslije smrti prestaje, pa se količina vremenom smanjuje. Mjerenjem preostale aktivnosti u uzorku organskog porijekla može se odrediti vrijeme koje je proteklo od smrti, odnosno može se utvrditi starost uzorka.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.