BEOGRAD - Posljedice predstojećeg referenduma u Škotskoj teško je sagledati, ali ono što je nesumnjivo jeste vidan osjećaj nestabilnosti, ne samo u Britaniji.
Britanska funta prethodnih dana je značajno oslabila. Riječ je o najdrastičnijem padu britanske valute u poslednjem periodu, što je izvjesno plod činjenice da je prema najnovijim istraživanjima javnog mnenja većina građana Škotske sklona separaciji.
Širom svijeta postoje brojni separatistički pokreti, među kojima brojni posežu i za nedopustivim sredstvima.
Vjerovatno najsličniji su slučajevi Katalonije i Kvebeka, pošto je riječ o širokim istorijskim, priznatim, autonomijama, koje nastoje da separaciju ostvare legalnim sredstvima.
U slučaju Škotske, a ona je sastavni dio Ujedinjenog Kraljevstva od 1707. godine, a i prethodno se dugo nalazila u personalnoj uniji sa Engleskom, pored brojnih stvarnih ili pseudo istorijskih podsjećanja na svojevremeni otpor Škota Englezima, osnovano je pretpostaviti da, pored nacional-romantičarskih motiva, postoje i drugačiji.
Značajna eksploatacija nafte u Sjevernom moru, koja je Norvešku učinila zemljom blagostanja, mogla bi imati slične posljedice i u slučaju Škotske. Rezerve nafte kojima raspolaže Britanija pripadaju Škotskoj, a ona za razliku od mnogoljudne Engleske (53,1 milion) ima nepunih 5,5 miliona stanovnika.
Referendum u Škotskoj prvo je izjašnjavanje te vrste unutar Evropske unije. Ma kakav bio njegov rezultat, posljedice će odmah poslužiti kao pokazatelj i drugima.
Mogući primjer za poređenje unutar EU je Katalonija.
Referendum koji bi, po planu, trebalo da se održi u Katalaniji u novembru, Ustavni sud Šspanije proglasio je neustavnim. Prema tumačenju suda - autonomna zajednica, ma koja, u konkretnom slučaju Katalonija, ne može jednostrano da sazove referendum o samoopredeljivanju radi odlučivanja o svom statusu u Španiji.
Službeni Madrid nedvosmisleno je stavio do znanja da nikakvo odlučivanje o katalonskoj nezavisnosti, što se postojeće zakonske regulative tiče, nije moguće. Odnosno da aktuelni Ustav Španije iz 1978. takvu mogućnost ne dozvoljava.
U Španiji postoji 17 autonomnih provincija, odnosno regija. Tradicionalno najjača separatistička orjentacija u Španiji postoji u nevelikoj Baskiji.
Svi španski regioni imaju autonoman status s čitavim nizom posebnih prava, a najširu autonomiju imaju Baskija, sa 2,9 miliona stanovnika i Katalonija sa oko 7,5 miliona stanovnika. U Španiji (47,2 miliona) ovaj problem je dodatno upadljiv zbog činjenice da su Baskija Katalonija (osim samog Madrida) dvije privredno najprospritetnije regije zemlje.
U slučaju Baskije ili francuske Korzike, decenijama su aktivni separatni pokreti čije su pojedine frakcije posezale za nedozvoljenim sredstvima. Španija je otuda decenijama bila suočena s brojnim terorističkim aktivnostima.
Procjenjuje se da je u terorističkim akcijama baskijske ETA-e od 1968. godine do danas, poginulo više od 800 osoba.
Primjer Kvebeka, Kanada, je sličan. Tenzije koje tamo postoje dovodile su i do uvođenja vanrednog stanja u toj provinciji, a u dva navrata organizovan je i referendum o osamostaljenju Kvebeka.
Maja 1980, 60 odsto onih koji su glasali izjasnilo se protiv otcjepljenja, ali je referendum održan oktobra 1995. pokazao drugačiju tendenciju - minimalnom većinom pobjedili su protivnici otcepljenja: 49,42 procenata se izjasnilo za nezavisnot Kvebeka, a 50,58 odsto je bilo protiv.
Prethodno su kanadske vlasti usvojile "Akt o jasnoj većini" kako bi se otežala eventualna secesija Kvebeka. Tim zakonom, koji je Partija Kvebeka ignorisala, Otava je navela da će ignorisati odluku Kvebeka da se osamostali ukoliko se za to ne izjasni "jasna većina" građana.
Novembra 2006, Skupština Kanade odlučila je da pokrajinu Kvebek prizna kao posebnu naciju unutar jedinstvene Kanade, što je bio još jedan ustupak posebnom identitu te specifične pokrajine. Ovom odlukom je priznata jezička i kulturna posebnost Kvebeka, mada je i ranije u Kvebeku francuski bio jedini zvanični jezik.
Prema rezultatima istraživanja javnog mnjenja, otprilike polovina stanovnika Kvebeka podržava ideju o suverenosti. I u slučaju Kvebeka riječ je i o ogromnim prirodnim resursima kojima ta pokrajina raspolaže.
Pojedine evropske zemlje decenijama se suočavaju sa sličnim tendencijama. U Belgiji iz bitno prosperitetnije Flandrije (u poređenju sa Valonijom) nerijetko se čuju pozivi na separaciju, i pored činjenice da je u pitanju izrazito bogata i prosperitetna zemlja.
U Italiji, nedavno je, marta ove 2014. godine odžan neformalni onlajn referendum u kojem se ogromna većina građana pokrajine Veneto (oko 4,8 miliona stanovnika) izjasnila za izdvajanje iz Italije.
Pojedine regije poput Balkana i Kavkaza istorijski su poznate po brojnim separatističkim pokretima. Na Kavkazu, najupadlljiviji su primjeri Jermena u Nagorno-Karabahu, koji je sastavni deo Azerbejdžana, ili isto tako otcepljene Abhazije i Južne Osetije u susjednoj Gruziji.
Rusija je s teškom mukom izšla na kraj sa pobunom u Čečeniji, ali je situacija i dalje nestabilna, posebno u susjednom Dagestanu. Situacija u Ukrajini, drastičan je primjer separatnih tendencija u istočnim i južnim dijelovima te zemlje. Transnistrija nastoji da se odvoji od Moldavije, zbog drugačijeg etničkog sastava.
Kina se suočava sa separatističkim pokretima u muslimanskom Sinkjangu (u poslednje vrijeme češće ga nazivaju Sinđan) gdje preovlađuju Ujguri, kao i na Tibetu. Šri Lanka decenijama ima problem sa Tamilima i njihovim oružanim pokretom.
U Indoneziji se tako se izdvojio Istočni Timor, 2002. godine, koji je decenijama tražio odvajanje nakon što ga je Indonezija zaposela 1975. Prethodno, on je bio portugalski posjed i upravo činjenica da su tamošnji stanovnici rimokatolici razlikuje ih od islamske indonezije.
U Africi je nemoguće nabrojati pokrete za separaciju. Najupadljiviji primjer, je odvajanje Južnog Sudana koji je od 2011 suverena država, ali i dalje traje problem sa zapadnom sudanskom provincijom Darfur.
Čak i u SAD postoje slične tendencije, tamošnji pokreti "milicija'' koji postoje u nizu saveznih država osporavaju centralnu vlast. Najupadljiviji je bio primjer Teksasa gdje je polovinom 90-ih postao poznat pokret "Republika Teksas", s tezom da su SAD, 1845. godine, izvršile nezakonitu aneksiju Teksasa, poslije odvajanja od Meksika 1836. godine.
U Boliviji recimo postoji pokret za odvajanje istočne provincije Santa Kruz, čije sljedbenike tamošnji predsjednik Morales smatra najvećim ličnim protivnicima.
Ma kakve konačne rezultate referendum u Škotskoj donio, nesumnjivo je da će njegov ishod ostaviti posljedice širom planete.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.