Posljednjih nekoliko mjeseci u prostorijama Zavičajnog muzeja Gradiška kustos arheolog Bojan Vujinović aktivno radi na obradi nakita pronađenog na ranovizantijskom utvrđenju Balkis, u selu Gornji Bakinci, opština Laktaši.
Kompletan materijal širokom auditorijumu biće prezentovan kroz katalog i arheološku izložbu "Nakit ranovizantijskog grada Balkis", koja će biti realizovana od 15. do 30. aprila u malom salonu Kulturnog centra Banski dvor u Banjaluci.
S obzirom na to da je na ovom lokalitetu pronađena najveća i najstarija episkopija na prostoru Republike Srpske, koja se na osnovu nalaza može svrstati u period od početka 4. do kraja 6. vijeka i znajući da je Konstantin Veliki Milanskim ediktom 313. godine hrišćanstvo proglasio zvaničnom religijom carstva, zbog čega se ove godine slavi 1700. godina hrišćanstva, Republika Srpska ovom izložbom obilježava pomenuti jubilej.
Pored izložbe i kataloga, biće održana i naučna predavanja s većim brojem stručnjaka iz zemlje i regiona o počecima hrišćanstva na našim prostorima, najstarijim episkopijama i ranovizantijskim utvrđenjima, te generalno o ranosrednjovjekovnom periodu na prostoru današnje BiH, koji se vodi kao "mračni period" o kome se veoma malo zna.
Kroz katalog i izložbu biće predstavljeno oko 150 artefakata zlatnog, srebrnog, pozlaćenog i bronzanog nakita iz perioda seobe naroda, koji predstavljaju pojedine djelove odjeće, obuće ili standarnih modnih ukrasa poput prstenja, narukvica ili ogrlica, koji su i danas karakteristični modni detalji.
Ovako veliki broj nalaza nakita iz perioda seobe naroda na jednom lokalitetu veoma je rijedak, što ovaj lokalitet stavlja u sam vrh arheoloških riznica na teritoriji bivše Jugoslavije.
"Kroz arheološka istraživanja uvidjeli smo da je čovjek oduvijek imao potrebu da se ukrasi i na taj način opredijeli i pokaže, te konačno izađe iz okvira zatvorenosti. Nakit je često predstavljao i sastavni dio statusnog obilježja u kome su, recimo, vladari i visoke vojskovođe isticali svoj status bogatim predmetima od zlata i drugim plemenitim metalima. Crkveni velikodostojnici 'ukršavali' su svoje mantije raznim relikvijama, najčešće u obliku krsta, dok su niži staleži, s druge strane, nosili nakit, koji je jasno određivao njihov društveni status, što će posjetioci ove izložbe imati priliku i da vide", navodi Vujinović.
Dodaje da se može reći da je nakit jezik koji govori sam za sebe i jasno određuje onoga ko ga nosi u svakom smislu te riječi, te se upravo iz tog razloga kroz arheološka istraživanja uvijek može razlikovati grob vojskovođe ili nekog velikodostojnika u odnosu na nekog običnog čovjeka.
"Najinteresantniji fragmenti nakita pronađeni na ranovizantijskom utvrđenju Balkis, u selu Gornji Bakinci, predstavljaju srebrne lučne i S fibule sa pozlatom i utisnutim almadinima, odnosno poludragim kamenom, te veoma specifičnim predstavama ptica i drugih životinjskih maski. Potom imamo srebrno prstenje sa utisnutim monogramima, najvjerovatnije Istočnih Gota, ranovizantijske kopče sa veoma specifičnim motivima te razne crkvene relikvije sa predstavama krsta. Tu je i veoma zanimljiva bista rimskiog cara ili vojskovođe u obliku tega, te fragment glave medvjeda, koji predstavljaju nalaze iz antičkog perioda, te više bronzanih primjeraka sporednih jezičaka avarskog pojasa, koji predstavlja jedan od najtraženijih arheoloških artefakata u plemenitom metalu, naročito zlatu", objašnjava Vujinović.
Pored nakita, koji će biti glavni akcenat same izložbe, posjetioci će imati priliku da vide fragmente kamene plastike episkopske crkve pronađene u selu Gornji Bakinci, koja predstavlja najveću i najstariju episkopiju na ovom prostoru.
Veliki broj nalaza ovaj lokalitet stavlja u vrh arheoloških riznica na teritoriji bivše Jugoslavije
Uz izložbene eksponate biće izložene i fotografije sa arheoloških istraživanja, na kojima će biti prikazana nepokretna kulturna dobra pronađena u sklopu pomenute bazilike kao i veliki broj kamene plastike i drugih zanimljivih arheoloških artefakata.
Na lokalitetu Gradina, u selu Gornji Bakinci, prošle godine arheolozi Zavičajnog muzeja Gradiška pronašli su izgubljeni ranovizantijski grad Balkis, koji se već više decenija pominje u istorijskim izvorima, ali njegovi ostaci sve do sada ležali su na gradini pomenutog lokaliteta.
"Grad je najvjerovatnije stradao 597. godine, kada je avarsko-slovenski vojskovođa Bajan provalio starom rimskom cestom od Servicija (današnja Gradiška) prema Saloni (današnji Solin, nedaleko od Splita) i srušio preko 40 refugija i stražarnica zajedno sa pomenutim gradom", navodi Vujinović.
Oko grada je pronađen veliki broj pratećih zdanja, objekata u kojima su najvjerovatnije živjeli episkopi, stepenice drugog djela grada, nekropola, zemljano utvrđenje, spratne prostorije grada, odbrambeni bedemi grada Balkis i mnoga druga zdanja.
Međutim, najinteresantniji i najznačajni nalaz predstavlja episkopska bazilika, pronađena istočno od pomenutog grada. U oltaru je pronađena episkopska stolica, koja je svjedok postojanja episkopije upravo na ovom mjestu.
Crkva je u jednom momentu srušena, najvjerovatnije u naletu varvara, a kasnije je obnovljena. O tome svjedoče starije oltarske ploče, koje su vješto uzidane u episkopsku stolicu, kao i freske pronađene na klupama đakonikona, koje su postavljene na nekadašnje omalterisane zidove.
Najinteresantiji nalazi pronađeni tokom arheoloških istraživanja predstavljaju latinski natpisi.
"Prvi dio jednog od natpisa prestavlja najvjerovatnije dio nekog crkvenog namještaja i početak neke veće poruke, koju je najvjerovatnije dobio episkop ove crkve. Radi se o latinskoj riječi CARI, što, u zavisnosti od konteksta, može da se prevede kao dragi ili poštovani. Drugi natpis pronađen je na impostu stuba i sadrži spisak episkopa, koji su dolazili u ovu episkopiju najvjerovatnije iz drugih episkopija, dok su neki stolovali upravo u ovoj crkvi. Riječ je o imenima: Constantius, Andreas i Constanc", otkriva Vujinović.
Objašnjava da je najvjerovatnije riječ o episkopima koji su prisustvovali Salonitanskim saborima održanim 530. i 533. godine u Saloni, nekadašnjem sjedištu mitropolije Dalmacije, a današnjem Solinu, nedaleko od Splita.
"Ove sabore sazvao je episkop Salone - Honorije II, a na njima su se rješavali svi problemi episkopa mitropolije Dalmacije, kojoj je u jednom vremenskom periodu najvjerovatnije pripao i dio Panonije južno od rijeke Save i zapadno od rijeke Vrbas, gdje je i pronađena episkopska bazilika u selu Gornji Bakinci. Pronalazak ove episkopske bazilike svjedoči da je na prostoru nekadašnje rimske provincije Panonije Savije, pored episkopije u Sisciji, današnjem Sisku, postojala i episkopija smještena na gradini današnjeg sela Gornji Bakinci, u Laktašima. S obzirom na to da su episkopije u tom periodu pokrivale radijus od 50-60 kilometara, može se reći da je ovoj episkopiji pripadao veliki dio današnje banjalučke eparhije, tačnije opštine Gradiška, Srbac, Nova Topola, Prijedor, Banjaluka, Kozarska Dubica i druge", navodi on.
Dosadašnji pronalasci u okviru episkopske bazilike svjedoče da centar nekadašnjeg crkvenog i svjetovnog života, na teritoriji rimske provincije Panonije Savije, nije bilo samo u Sisciji, kao što se to do sada mislilo, već je sjedište bilo i na sjeveru BiH, u selu Gornji Bakinci, gdje je pronađena jedna od najvećih episkopskih bazilika.
"Ovo će, takođe, biti i jedan od problema o kojima će se raspravljati tokom naučnog skupa u Banskom dvoru", dodaje Vujinović.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.