Nekada, u proljeće, cijelo polje bijelilo se od bijelih rada, pa tako i ova varošica u dolini Lima ovom cvijetu duguje svoje ime. I turski naziv za varoš, Akovo, identičnog je značenja.
Bijelo Polje oduvijek je bilo na raskrsnici puteva i na ruti karavana, prije svega onih iz Dubrovnika. Danas, ako ne idete vlastitim automobilom, u ovaj gradić od nešto više od 15.000 duša možete stići željeznicom, čuvenom prugom Beograd - Bar. Granični prelaz Dobrakovo, i za drumski i za željeznički saobraćaj, nalazi se upravo u ovoj pograničnoj opštini prema Srbiji. I odmah na granici suočavate se sa predivnom i surovom prirodom u kanjonu Lima.
Ja sam u Bijelo Polje stigao autobusom i nakon svih tih silnih sati klimanja imao sam utisak da je preko mene protutnjala cijela željeznička kompozicija. Prijala mi je zato lagana šetnja do hotela, a dosadna kiša koja me pratila kroz Srbiju najzad je stala. U sobu sam ušao poslije tri, iza ponoći, i naravno probudio svog cimera, mladog pisca fantastike iz Zrenjanina Gorana Ćurčića. Povod mog ponovnog dolaska u grad pod Obrovom, grad koji se terasasto spušta ka Limu i njegovoj dolini, bio je Peti regionalni festival fantastične književnosti "Refesticon", održan od 25. do 27. maja.
Bijelo Polje u Crnoj Gori, i ne samo u njoj, poznato je kao grad festivala. Pored "Refesticona" (Refestikon), u njemu se održavaju još tri značajna festivala: poznate Ratkovićeve večeri poezije, "White Field jazz" festival i Internacionalni festival tamburaških orkestara. Za bjelopoljske tamburaše smatra se da su, uz čuvene pljevaljske, ponajbolji u Crnoj Gori. Imao sam priliku u to se uvjeriti prethodne godine.
"Refesticon" je jedan od najmlađih regionalnih festivala fantastike na tlu nekadašnje Jugoslavije, ali u isto vrijeme i jedan od ponajboljih.
Pogotovo će se pamtiti prošlogodišnji, koji je okupio najveća imena fantastike jugoistočne Evrope, svjetski poznate pisce i književne znalce Zorana Živkovića, Filipa Davida, Gorana Skrobonju, Aleksandra Jerkova i mnoge druge. Ove godine nije bilo tih književnih veličina, a akcenat je stavljen na međusobno zbližavanje, saradnju i promovisanje partnerskih festivala i udruženja iz regije i predstavljanje njihovih aktivnosti u proteklom periodu.
Osnivač i organizator "Refesticona" je lokalni javni emiter Radio Bijelo Polje, a idejni tvorac i rekao bih čovjek za sve, direktor radija, magistar Dragić Rabrenović. Ovaj energični čovjek, čiji brat je svojevremeno igrao košarku u banjalučkom Borcu, u potpunosti drži ovu manifestaciju pod kontrolom i svakom svom gostu posvećuje ogromnu i podjednaku pažnju. Sve to naravno ne bi mogao da nema podršku svih zaposlenih s radija, i ne samo s radija, nego i šire društvene zajednice, opštine Bijelo Polje, Ministarstva kulture Crne Gore, a posljednjih godina razvojem "Refesticona" i njegovim značajem privučene su i evropske pare.
Festivalski program izuzetno je bogat i zgusnut, kao na traci redaju se pozorišne predstave, koncerti, predstavljanje knjiga i autora, tako da treba biti maher pa iskoristiti svaki slobodan trenutak za obilazak grada. Kod nas je malo poznato da ova varoš čuva nekoliko izuzetnih spomenika kulture. Prije svih, tu je crkva svetog apostola Petra, u gornjem dijelu grada.
Crkvu je daleke 1196. godine sagradio humski knez Miroslav, brat velikog župana Stefana Nemanje. O zidanju hrama i danas je jasno vidljiv tekst uklesan iznad ulaznih vrata. Vidljiva je i freska, iako znatno oštećena, s lijeve strane, do ulaznih vrata, koja predstavlja Miroslava kako predaje maketu crkve svetom Petru. Za potrebe ovog hrama knez Miroslav je dao da se ispiše jevanđelje, koje je danas poznato kao čuveno Miroslavljevo jevanđelje, najstarija sačuvana ćirilična knjiga na srpskom jeziku.
Godine 1254. u ovu crkvu preneseno je sa Stona sjedište humske episkopije, a prvi episkop bio je Sava Drugi, sin kralja Stefana Prvovjenčanog. U vrijeme seobe Srba 1691. crkva svetog apostola Petra je pretvorena u džamiju i tom prilikom pretrpjela je znatna oštećenja, porušena je južna kula zvonika, sjeverna je dodatno nadzidana, prekrečene su freske, tako da su danas tek fragmentalno vidljive. Kao džamija egzistirala je sve do 1912. godine i dolaska crnogorske vojske u Bijelo Polje. Crkva svetog Petra ponovo je osveštana 1923. godine. Nažalost, nije dozvoljeno fotografisanje unutrašnjosti crkve po odluci vladike, ali gospođi koja me dočekala u crkvi bilo je izuzetno drago što dolazim iz Banjaluke. Crkva pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi, a i ovdje i uopšte u gradu primijetio sam određene političke tenzije između prosrpske i procrnogorske struje.
Nekoliko stotina metara od crkve nalazi se Gradska (Jusuf) džamija.
Tu se nalazi od 1741. godine, kada je prenesena iz sela Jabučno. Kako svjedoči istorija, ali i narodno predanje, nakon povlačenja turske vojske prijetila je opasnost da džamija opusti pa su je vjernici za svega dva dana prenijeli na današnju lokaciju iz pomenutog sela udaljenog oko pet kilometara. Bila je džuma kada stigoh pred džamiju, a veliki broj vjernika molitvu je obavljao i ispred prepune džamije. Bijelo Polje je multinacionalna i multikonfesionalna sredina i odnosi između muslimanskog i hrišćanskog stanovništva su veoma dobri. Pokušaji remećenja tih odnosa, posebno devedesetih godina prošlog vijeka, ostali su bezuspješni.
Svega nekoliko kilometara dalje, s druge strane Lima koji bojom i brzinom vode podsjeća na naš Vrbas, u Nikoljcu, nalazi se crkva svetog Nikole. Datira s kraja 14. vijeka i u prvo vrijeme bila je manastirska crkva, a smatra se zadužbinom Vukana Nemanjića. Poznata je po sačuvanoj freski kentaura koji strijelama gađa ubicu na stubu, kao i po pronađenom rimskom, Herkulesovom žrtveniku. Po crkvi, odnosno manastiru, jedno vrijeme Bijelo Polje je nosilo naziv Nikolj-Pazar. Ono što ovdje pomalo smeta je što je groblje sa novim, pomalo i kičastim spomenicima, gotovo potpuno okružilo ovaj hram.
Još jedno predivno mjesto koje nikako ne smijete propustiti u gradu svakako je Park pjesnika, odakle se pruža predivan pogled na Lim i dolinu. U parku su tri biste najznačajnijih bjelopoljskih književnika: čuvenog pripovjedača Ćamila Sijarića, pjesnika i prvog crnogorskog romanopisca Rista Ratkovića i kontroverznog književnika Miodraga Bulatovića, koji je u Parizu drugovao sa Žan-Polom Sartrom i Salvadorom Dalijem, a koji je početkom devedesetih podržavao Slobodana Miloševića. Postoji inicijativa da se u njihovom društvu nađe i bista čuvenog guslara i narodnog pjevača Avda Međedovića, bjelopoljskog Homera, zarad čijih pjesama su u ovaj grad dolazili i profesori sa Harvarda.
Bjelopoljci se ne odriču ni NOB-a. Centrom grada dominira monumentalni spomenik njegovim oslobodiocima u Drugom svjetskom ratu, a crvena zvijezda petokraka i dalje sja na brdu iznad autobuske stanice. Interesantan je i detalj sa pošte. Pored crnogorske zastave, tu je i jugoslovenski grb i to sa pet baklji, iz perioda Federativne Narodne Republike.
Aktivnosti vezane za festival diktirale su jak tempo u dvoranama Centra za kulturu, prostorijama Muzeja Bijelog Polja i u kući Rista Ratkovića. Ratkovićeva kuća, u kojoj je ovaj vrsni pjesnik teške sudbine proveo djetinjstvo, predivno je zdanje u kome se održavaju brojne kulturne manifestacije, kao i najveći broj aktivnosti tokom "Refesticona". Ipak, najvažniji trenuci festivala zbili su se u Centru za kulturu.
Ovogodišnja nagrada "Zlatni zmaj" za cjelokupno književno stvaralaštvo dodijeljena je poznatom crnogorskom književniku Milenku Ratkoviću. Uslijedilo je i predstavljanje zbirke kratkih fantastičnih priča "Knez Vladimir", koja je nastala tokom pratećeg konkursa. Knez Vladimir je bio centralna tema ne samo zbirke priča, nego i većine predavanja o ovom vladaru ali i mitskoj ličnosti čiji kult se priznaje i poštuje u mnogim balkanskim državama. Upravo je prolaz na konkursu za kratku priču bio i povod da potpisnik ovih redova predstavi svoju priču crnogorskoj publici. A sam festival pored odlične organizacije izuzetno je propraćen i od državne televizije i od ostalih pisanih i elektronskih medija, pa i ne čudi dobra posjećenost svim dešavanjima uprkos lošem vremenu i maturskim defileima koji su odvukli veliki broj građana.
Bijelo Polje ima dušu, a taj duh je prenesen i na "Refesticon". Svake noći, nakon večere, za goste iz svih krajeva nekadašnje Jugoslavije upriličene su zabave u poznatim gradskim restoranima. Feštalo se do duboko u noć, uz muziku, pjesmu i ples, sklapala su se nova prijateljstva i učvršćivala stara, tako da cijeli festival sve više liči na okupljanje jedne velike porodice.
Za kraj ostaje jedini žal što nije bilo vremena za obilazak čuvene pećine nad Vražjim firovima, u Đalovića klisuri, pa i sama pećina je poznata pod nazivom Đalovića pećina. Ovo svojevrsno čudo na obodu Pešterske visoravni, nedaleko od manastira Podvrh i sela Bistrice, u opštini
Bijelo Polje najduža je pećina u Crnoj Gori i jedna od najljepših na svijetu. Istraženo je oko 17 kilometara kanala i hodnika, a ima barem još 200 kilometara dubokih kanala. Puna je pećinskih ukrasa, stalagmita i stalaktita, jezera i dvorana veličine fudbalskog igrališta. Visina kanala koji čine prirodni lavirint dostiže i 60 metara i tu bi se dale smjestiti i najveće banjalučke zgrade.
Zbog svega ovoga, ali prije svega zbog divnih ljudi i istinskog prijateljstva, Bijelom Polju se nikad ne može reći zbogom, već uvijek - do novog viđenja.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.
