Dobar broj analitičara vjeruje da je svijet na pragu najveće ekonomske krize prouzrokovane pandemijom kovid-19. Međutim, početak krize se jasno vidio još u septembru 2019. godine, drugim riječima, privredni subjekti doživljavaju probleme u poslovanju (pad poslovanja) zbog uslova koji su povezani s opštim ekonomskim kretanjima. Pandemija će sada poslužiti da se ta činjenica sakrije, a neugodna pitanja gurnu pod tepih.
A koliko juče sve je bilo gotovo idealno??? Svakako da će se globalne finansijske posljedice osjetiti u svim industrijskim granama i djelatnostima, ali je potrebno praviti razliku između onih grana koje su posebno pogođene i onih koje pod određenim restriktivnim uslovima posluju, gdje su poslovne aktivnosti svedene na održavanje minimuma procesa rada. Drugim riječima, privrednim subjektima kojima je omogućeno da rade poslovanje je značajno ograničeno i svedeno na minimum i zbog toga izdvajanje posebnih sektora i privrednih subjekata ne bi bilo u potpunosti opravdano, imajući u vidu da se kriza već proširila kroz sve dijelove privatnog sektora, da se očekuje nastavak negativne ekspanzije, te da se obim i potencijal mogućih mjera smanjuju ako se predvidi poseban položaj nekih sektora i privrednih subjekata.
U većini zemalja pogođenih pandemijom trenutno se vode debate u vezi s pomoći privrednim subjektima i postavlja se pitanje da li uopšte treba finansijski pomagati privredne subjekte koji su prije krize jedva sastavljali kraj s krajem? Opšta recesija, pad prihoda i profita su neizbježni (pitanje je samo intenziteta). Ako pripadate ovoj grupi privrednih subjekata, sada više nemate nikakve šanse. S druge strane, da li društvo može dopustiti da takvi privredni subjekti krahiraju, jer će to samo dodatno oslabiti ekonomiju u cjelini. Šta raditi? Koncentrisati pomoć na one privredne subjekte koji imaju najveće šanse ili pomagati svima uključujući "burad bez dna"? Vjerovatno da je problem u tim privrednim subjektima strukturalne prirode (loša organizacija, neodgovarajući proizvodi, promašene investicije i druge politike u vezi s upravljanjem). Takvi problemi se ne rješavaju dodatnim finansijskim sredstvima, već mnogo dubljim promjenama strategije, načina razmišljanja, kadrovskim rješenjima i dr. odnosno restrukturiranjem.
U vezi s modernim ekonomijama postoji pravilo da će problemi generisani u privredi zbog pandemije biti djelimično preneseni na države. U ovom momentu svi privredni subjekti očekuju neku vrstu pomoći od države. Tu se otvara ključno pitanje kakve su i kolike štete, na osnovu kojih podataka i informacija će one biti izvedene i da li je moguće odvojeno izvesti uticaj pandemije, mimo uticaja ekonomskih kretanja u cjelini? Naravno, svakom pojedinačnom subjektu je potrebno individualno prići i izvršiti odgovarajuće analize u vezi s tim. Drugo je pitanje, ukoliko se države odluče na direktnu pomoć privredi u novcu, da li te mjere trebaju i mogu biti linearne i opšte.
Liječenje ekonomskih, kao i svih drugih bolesti, mora otpočeti ispravnom dijagnozom. Treba imati na umu da dijagnoza ne znači i prognozu! Ekonomisti su sebi dozvolili da padnu u zamku u kojoj mislimo da možemo prognozirati, ali niti jedan ozbiljan ekonomista ne misli da možemo. Ne očekujete od stomatologa da mogu predvidjeti koliko ćete zuba imati u 80. godini. Očekujete da će vam dati dobar savjet da riješite probleme. Međutim, ekonomisti su svakako eksperti u tome da objasne zašto se danas nije dogodilo ono što su juče prognozirali.
Definisanje cjelovitog antikriznog ekonomskog programa podrazumijeva preciznu kalkulaciju i dijagnozu implikacija kovid-19 na poslovanje privrednih subjekata. To podrazumijeva izradu univerzalnog modela odnosno formalizovanje kategorijalnog okvira procjene uticaja pandemije na poslovanje privrednih subjekata, izuzev uticaja povezanih s opštim ekonomskim padom, što podrazumijeva multidisciplinaran pristup, ali i jednoznačne i precizne kriterijume. Na koji način će države to riješiti još se ne zna, ali za očekivati je formiranje određenih komisija sačinjenih od profesionalaca, koji moraju da budu ekonomski obrazovani s određenim iskustvom i specijalizovanim multidisciplinarnim znanjem iz oblasti finansija, računovodstva, revizije i makroekonomije. Na taj način uspostavljena komisija mogla bi da vrši koordinaciju svih potrebnih aktivnosti, uspostavlja pravila i metodologiju, vrši nadzor i daje svoj konačan sud. Naravno, postavlja se i pitanje ko će vršiti sve te pojedinačne procjene? Da li će biti potrebno angažovati konsultantske kuće, u kojem roku je neophodno izvršiti sve te procjene, postoje li takvi kapaciteti uvažavajući zakon vremena i na kraju koliko će taj posao koštati, a imajući u vidu prvenstveno potrebu unifikacije postupka, ogroman broj očekivanih potreba koje treba obaviti u kratkom roku, ali i neophodnost verifikacije rezultata.
Učešće republike u tom smislu mora biti maksimalno jer ovaj posao ne bi trebalo da ostane neinstitucionalizovan. Za početak, svakako je potrebno procese finansijskog izvještavanja dopuniti dodatnim kontrolnim aktivnostima, a uvažavajući i činjenicu da većina poslovnih subjekta ne podliježe obaveznoj reviziji. Vjerovatno će biti potreban veći stepen procjena prilikom identifikovanja uslova na datumima bilansa privrednih subjekata poslije 2019. godine.
Na kraju, ne zaključak prethodnog, već pouka šta možemo da naučimo iz slučaja "Korona", ali i iz slučajeva svih prethodnih kriza. Odgovor možemo potražiti u čuvenoj faraonovoj odluci da uskladišti namirnice u godini koja je rodna da bi iste imao kada dođu loše godine. Ova odluka je, moram priznati, mnogo mudrija od trenutnih ekonomskih politika, uprkos svim modernim naukama i doktoratima s prestižnih univerziteta.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.