Obrazlažući zauzeto stanovište u navedenoj odluci, Ustavni sud je istakao da načelo zakonitosti iz člana 20. Ustava podrazumijeva, ne samo zabranu kažnjavanja za djelo koje prije nego što je izvršeno nije bilo predviđeno kao krivično djelo, nego i zabranu izricanja kazne koja za to djelo nije bila unaprijed predviđena.
Na osnovu ovako formulisane ustavne odredbe, Ustavni sud zaključuje da je odredbom iz člana 2. stava 2. Krivičnog zakonika u dijelu koji glasi „koja nije bila propisana tim zakonom”, zakonodavac odstupio od navedenog načela zakonitosti, pri čemu se naglašava da u tom dijelu ova odredba nije dovoljno konkretizovana, a to znači, kako je već navedeno, da nema „kvalitet zakona”, jer nije u potrebnoj mjeri jasna i konkretna.
Uz dužno poštovanje kolega sudija i uvažavanje odluka ustavnih sudova, ovakvo tumačenje navedene odredbe Krivičnog zakonika nije pravilno. Ustavni sud previđa da je u pitanju osnovna odredba (takav je i naziv ove glave KZ) i da su u njoj, kao i drugim odredbama ove zakonske glave, predviđena osnovna načela i da norme koje to regulišu nemaju karakter posebnih (konkretnih) normi koje se odnose na princip zakonitosti kod pojedinih kazni (kazne zatvora, novčane kazne, pa i drugih krivičnih sankcija), a što je predviđeno u posebnim odredbama kod propisivanja uslova za njihovo izricanje, uključujući i kaznu dugotrajnog zatvora (gl. IV). Dakle, ovo su odredbe opšteg, načelnog karaktera i one imaju karakter opštih pravila koje je potrebno uvažavati pri oblikovanju i primjeni krivičnog zakonodavstva; riječ je o izvjesnim rukovodnim načelima koja predstavljaju osnove na kojima se zasniva i izgrađuje krivično zakonodavstvo, pa su kao takve usmjerene i prema zakonodavcu. Imajući to u vidu, norme ovih odredaba ne mogu ni biti konkretne, one tu funkciju nemaju, ali su osnov za navedene posebne norme koje predstavljaju dopunu, tj. sastavni dio cjelovitog principa zakonitosti, koji ima svoja četiri aspekta, koje je suvišno i nepotrebno navoditi u ovoj odredbi, ali se to mora uvažavati kod opisa krivičnih djela (lex certa), zabrane retroaktivne primjene krivičnog zakona (nullum crimen, sine lege praevie), itd.
Imajući navedeno u vidu, jasno je da je Ustavni sud predmetnu odredbu iz člana 56. KZ postavio u pogrešan kontekst, dovodeći je u vezi sa načelom zakonitosti iz odredbe člana 2, a ako je to već smatrao potrebnim, onda je ta veza bila primjerenija sa posebnom odredbom ili odredbama koje se odnose na princip zakonitosti pojedinih kazni u kojima se to pitanje reguliše konkretno i određuju uslovi za izricanje svih kazni, kao i drugih krivičnih sankcija. Da je to učinjeno, onda se ne bi desilo da se ovom odlukom osporava ustavnost jednog načela koje je kao takvo prihvaćeno prije više od dvjesta godina u čuvenom Bavarskom krivičnom zakoniku iz 1813. godine i koje je prihvaćeno u svim demokratskim krivičnim zakonodavstvima (latinska formulacija nullum crimen, nulla poena sine lege ovog načela pripisuje se čuvenom njemačkom teoretičaru krivičnog prava A. Fojerbahu, koji je bio istovremeno i redaktor tog zakonika). U tom smislu dovoljno je pregledati samo zakonodavstva u okruženju, kao i u drugim evropskim zemljama, i vidjeti da svi kod ovog načela koriste istu formulaciju (kod nas je tako još od Krivičnog zakonika iz 1951. godine).
Pored toga, a imajući u vidu (opštu) pravnu prirodu ustavnih normi, čak i tako furmulisana odredba člana 20. Ustava RS, podrazumijeva sve krivičnopravne norme opšteg i posebnog dijela, uključujući i navedenu odredbu iz člana 56. Krivičnog zakonika. Dakle, s obzirom na to da ta ustavna odredba podrazumijeva sve krivičnopravne norme opšteg i posebnog dijela koje se odnose na kažnjavanje, uključujući i odredbe koje se odnose na pravila odmjeravanja kazne za sticaj, izricanje novačne kazne za djela iz koristoljublja i kada nije propisana itd., može se zaključiti da ta odredba, zajedno sa odredbom iz člana 2, stava 2. udovoljava standardu "kazna predviđene za to djelo" iz člana 20, jer su i tim odredbama predviđene "kazne za to ili ta krivična djela" kada su učinjena pod takvim uslovima. Dakle, zaključak je da te odredbe nisu suprotne toj odredbi Ustava RS, jer one ispunjavaju sve uslove koje ona podrazumijeva, odnosno sve zahtjeve principa zakonitosti. U protivnom, onda bi se moglo reći da ta odredba Ustava nije u saglasnosti sa njaznačajnijim međunarodnim dokumentima u kojima je ovo načelo predviđeno na način kako je ono dato u članu 2. Krivičnog zakonika.
Ako bi se prihvatila pravna argumentacija iz navedene odluke Ustavnog suda u tumačenju odnosa ustavnih i krivičnopravnih normi, onda bi se mnoge odredbe koje se odnose na krivične sankcije morale oglasiti neustavnim. Prije svih, to je odredba iz stava 4. istog tog člana, u kojoj je isto tako predviđeno izricanje kazne koja nije predviđena ni za jedno od tih krivičnih djela, jer je riječ o krivičnim djelima sa propisanom kaznom zatvora do tri godine, a izrečena jedinstvena kazna može biti do deset godina. Takva odredba u našem zakonodavstvu postoji već preko 40 godina i pitanje njene ustavnosti nikada nije postavljano.
Isto je i sa odredbom koja se odnosi na izricanje novčane kazne za krivična djela izvršena iz koristoljublja, iako ona za ta djela nije predviđena. Potpuno je isti osnov i za ovu i za odredbu iz stava 2. tačke 2. člana 56: riječ je o tome što se radi o djelima za koja se unaprijed ne zna kada će biti izvršena iz koristoljublja, odnosno kada će za više njih biti utvrđena kazna preko deset godina, pa iz razloga legislativne tehnike zakonodavac to rješava jednom odredbom, da ne bi kod svakog krivičnog djela ili više takvih djela kada su ona opasnija (kod novčane kazne radi koristoljubive motivacije, a kod sticaja radi visokog stepena kriminalne količine) to posebno predviđao.
Gotovo je identična situacija i u nekim slučajevima propisivanja kažnjavanja u odredbama posebnog dijela u kojima je predviđeno izricanje kazne za sva krivična djela (ili krivična djela određene težine), ako su učinjena na određeni način ili pod određenim uslovima, iako ta kazna uopšte nije propisana za ta krivična djela. Takva je odredba postojala i u prethodnom KZ u članu 383a (Organizovani kriminal), a slično i u Krivičnom zakoniku, u odredbi člana 366. (Izvršenje krivičnog djela u sastavu kriminalnog udruženja) u kojima je takođe, isto kao i u članu 56, predviđena i kazna dugotrajnog zatvora koja nije propisana ni za jedno od tih djela. Dakle, radi se o istim osnovima za izricanje težih kazni koje nisu predviđene za sva ta mnogobrojna krivična djela i gotovo identičnoj legislativnoj tehnici, kao i u čl. 56, samo što su ovdje u pitanju odredbe posebnog dijela. I ovdje je to zakon iz legislativnih razloga učinio na jednom mjestu, da to ne bi morao predviđati kod svakog krivičnog djela na koje se to odnosi. U svemu tome ništa nije sporno kada je u pitanju princip zakonitosti, jer je u svim slučajevima (kako ovim tako i u slučaju odredbe iz čl. 56.) zakonodavac postavio jasne uslove za takvo kažnjavanje.
Takvih i sličnih odredaba u kojima se predviđaju posebna pravila kažnjavanja ima priličan broj i ovdje ih je suvišno navoditi. Takva rješenja su prihvaćena u gotovo svim današnjim krivičnim zakonodavstvima, što je sasvim opravdano jer posebne krivičnopravne situacije nalažu i posebna pravila kažnjavanja, i ako su za to u zakonu postavljeni jasni uslovi, onda su standardi principa zakonitosti ispunjeni.
Pored svega navedenog, treba naglasiti da se odredbom iz člana 56, u kojoj je predviđeno da se pod datim uslovima može izricati i kazna dugotrajnog zatvora, nije izašlo iz sistema predviđenih kazni u našem krivičnom zakonodavstvu, jer je i kazna dugotrajnog zatvora isto tako kazna zatvora koja je predviđena u glavi IV. U tom pogledu je korisno podsjetiti da ova kazna u Krivičnom zakonu iz 2003. godine nije bila ni predviđena kao posebna vrsta kazne zatvora, već je regulisana u istoj odredbi sa kaznom zatvora do 20 godina, što zapravo znači da se radi o istoj vrsti kazni, samo sa različitim trajanjem. Tek su kazna doživotnog zatvora i smrtna kazna posebne vrste kazni koje se po svojoj prirodi razlikuju od kazne zatvora.
Neka krivična zakonodavstva, upravo kod sticaja krivičnih djela, predviđaju čak i takvu kaznu koju to krivično zakonodavstvo uopšte nema u svom sistemu kazni. Tako je npr. u KZ Hrvatske predviđeno da se za sticaj krivičnih djela, i to bez preciziranja uslova kao što je to kod nas, može izreći i kazna zatvora 50 godina, iako takva kazna ne postoji u njihovom sistemu kazni (najteža je dugotrajni zatvor do 40 godina). I pored toga, ne otvara se pitanje zakonitosti te odredbe, jer se polazi od toga da i ta odredba, predviđanjem uslova za izricanje kazne od 50 godina, zajedno sa načelom zakonitosti kao opštim načelom predviđenim u tom zakonu, ispunjava sve zahtjeve koje to načelo podrazumijeva.
U našem Krivičnom zakoniku taj uslov je još dosljednije ispoštovan i preciznije postavljen, jer je u odredbi člana 56. predviđena, ne samo kazna koja postoji u našem sistemu kazni, već su predviđeni i sasvim jasni uslovi za njeno izricanje, čime je u potpunosti udovoljeno zahtjevima principa zakonitosti u vezi sa pitanjem kazni i kažnjavanja.
Na osnovu svega navedenog može se zaključiti da pravno stanovište iz navedene odluke Ustavnog suda o neustavnosti navedenih odredaba Krivičnog zakonika Republike Srpske, nije zasnovano na ozbiljnoj analizi svih relevantnih odredaba ni valjanoj pravnoj argumentaciji, zbog čega je ona pravno neosnovana. Riječ je o jedinstvenom slučaju u kojem je Ustavni sud svojom odlukom utvrdio da je neustavna odredba u kojoj je definisano načelo zakonitosti, koje je po svom sadržaju i zakonskoj ekspresiji, postavljeno na isti način u gotovo svim današnjim krivičnim zakonodavstvima, kao i u najznačajnijim međunarodnim dokumentima, kao što je Univerzalna deklaracija i Evropska konvencija o zaštiti ljudskih prava, ali i Rimski statut, koji je potpisan od najvećeg broja zemalja, uključujući i sve države sa jugoslovenskih prostora.
(autor je sudija Suda BiH)
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.