Socijalno stanovanje još nije ni uspostavljeno, a već je izazvalo mnoštvo podozrenja i nedoumica o tome što ono sa sobom donosi i koja mu je svrha. Oblast koja se sada prvi put zakonski uređuje u Republici Srpskoj odjednom je došla u fokus interesa javnosti.
Predloženi tekst zakona (istina, u formi nacrta) i rasprava koja je nedavno vođena povodom toga u Narodnoj skupštini iznjedrila je čitav niz pitanja koja dovode u sumnju svrhu i cilj ovakvog zakonskog uređivanja ove oblasti.
Da podsjetimo, socijalno stanovanje ili "social housing" podrazumijeva uspostavljanje sistema podrške građanima u obezbjeđivanju sigurnog i dostupnog ("priuštivog") stanovanja. Istina, socijalno stanovanje nema jedinstvenu definiciju u zemljama u kojima je ono zaživjelo. Kakav cilj, model i kakav pristup u organizovanju sistema socijalnog stanovanja će biti primijenjen, prije svega zavisi od prioriteta koje pred sebe postavlja društvo, zatim, stanja zadovoljavanja potreba za kvalitetnim stanovanjem i tržišta koje reguliše izgradnju i nabavku stambenih jedinica u lokalnoj zajednici. U zemljama čiji budžeti nisu opterećeni socijalnim izdacima za siromašne, socijalno stanovanje je usmjereno na zadovoljavanje potreba šireg kruga ljudi. Tako npr. u Austriji, Holandiji ili Danskoj, i do 50% stanovništva obuhvaćeno je nekim oblikom državne intervencije u troškovima stanovanja. Sa druge strane, u zemljama u kojima je udio siromašnih u društvu značajan, a time i visoko opterećenje budžeta socijalnim davanjima, socijalno stanovanje se apriori percipira kao mehanizam podrške socijalno najugroženijim članovima društva, i samim tim, obuhvata manji broj ljudi.
Republika Srpska sigurno ne spada u bogata društva pa je i dilema kakav model socijalnog stanovanja primijeniti time još veća, što je pokazala i pomenuta rasprava u Narodnoj skupštini. Nesporno je da u Republici Srpskoj postoji značajan broj socijalno marginalizovanih ljudi kojima je osiguravanje stanovanja životno pitanje broj jedan. Međutim, da li bi nam, u ovom trenutku, kada imamo enormno iseljavanje opšte populacije mladih i time sve manji broj stanovnika, bilo svrsishodno socijalno stanovanje usmjeriti samo prema "socijalnim slučajevima", a zanemariti ostale kategorije stanovništva? Ako se uzme u obzir da, pored ostalog, socijalno stanovanje u sebi sadrži resurse socijalnog i ekonomskog razvoja društva, tada se sa pravom može sumnjati u ispravnost odluke da se gradi isključivo socijalno zaštitnički model socijalnog stanovanja. Sa druge strane, da li je društveno opravdano zanemariti i činjenicu da u Republici Srpskoj žive porodice i pojedinci koji zbog društvene marginalizacije ne mogu, bez podrške sistema, obezbijediti sebi elementarno pravo na siguran krov nad glavom?
Nažalost, nacrt zakona ne razrješava ove dileme. Istina, predlagač pokušava da uključi sva moguća iskustva u ovoj oblasti koja dolaze iz razvijenih zemalja EU, ali u tom nastojanju se zaboravlja kulturološki i tradicijski kontekst koji određuje socijalno-političko nasljeđe. Rezultat toga je prava zbrka zakonskih određenja, koja ukazuje na nepostojanje jasnog koncepta šta se socijalnim stanovanjem zapravo želi postići. Stiče se utisak da je nacrt zakona rađen po formuli "švedskog stola – neka svako uzme šta mu odgovara". U prvi plan se stavljaju potrebe i želje lokalne administracije koja upravlja stambenim fondom, dok se interesi i potrebe budućih korisnika zanemaruju. Zanemaruju se ciljevi i svrha socijalnog stanovanja kao instrumenta socijalne podrške građanima. Nažalost, u potpunosti je izostalo definisanje društvene koristi koja se želi postići uvođenjem socijalnog stanovanja. Ne treba zaboraviti da se svako postupanje države kroz sisteme socijalne politike, pa tako i sistema socijalnog stanovanja, mora zasnivati na ostvarivanju opšte dobrobiti za građane.
Socijalno stanovanje predstavlja jedan od mehanizama socijalnog razvoja društva. U uslovima kada značajan broj mladih, koji nemaju riješeno vlastito stambeno pitanje, odlazi iz Republike Srpske, socijalno stanovanje može predstavljati dodatni resurs za sprovođenje populacione politike. Ne treba zaboraviti da rješavanje stambenog pitanja čini jedan od ključnih elemenata obezbjeđivanja socijalne sigurnosti građana, pa samim tim, regulisanje ove oblasti u tom kontekstu može igrati značajnu ulogu u ukupnom razvoju društva Republike Srpske. Pored zaposlenja, nemogućnost obezbjeđivanja "vlastitog krova nad glavom" najčešće se pominje kao razlog iseljavanja u odgovorima mladih sa ovih prostora.
Nedefinisana je uloga i funkcija sistema socijalne zaštite, koji očito mora biti uključen u proces ostvarivanja prava na socijalno stanovanje socijalno osjetljivih grupa stanovništva. Iako je neupitna činjenica da se centri za socijalni rad moraju uključiti, u ovom nacrtu zakona nema nijedan član kojim se to reguliše. Sa druge strane, nejasno je zašto sistem socijalne zaštite olako ispušta ovaj resurs iz svoje nadležnosti i uopšte se ne uključuje u regulisanje oblasti socijalnog stanovanja. Ne treba zaboraviti da je upravo socijalno stanovanje jedan od značajnih resursa sistema socijalne zaštite, posebno u zemljama u kojim je socijalna zaštita opterećena klasičnim socijalnim problemima, kao što su siromaštvo i beskućništvo. U postojećem Zakonu o socijalnoj zaštiti definisano je pravo na zaštićeno stanovanje i pravo na stanovanje uz podršku. Nejasno je u kakvom će funkcionalnom odnosu pravo na socijalno stanovanje stajati prema ostvarivanju ova dva prava. Koncept socijalnog stanovanja u Republici Srpskoj mora uključiti ova i druga rješenja koje je sistem socijalne zaštite već predvidio svojim zakonodavstvom, čime će se ostvariti funkcionalna saradnja i obezbijediti njegova održivost.
Takođe, nejasno je zašto predlagač zakona nije uvrstio i druga rješenja i prakse koje se već primjenjuju u različitim oblastima društvenog djelovanja, a tiču se prakse podrške socijalno osjetljivim grupama građana u rješavanju stambenog pitanja. Zakon ne prepoznaje pozitivna iskustva sistema boračko-invalidske zaštite, sistema podrške izbjeglom i raseljenom stanovništvu, povratnicima, mladim bračnim parovima i druge mjere koje Vlada Republike Srpske već duži niz godina uspješno primjenjuje.
Da sumiramo: Dileme koje treba prevazići u organizovanju i uvođenju održivog i integrisanog modela socijalnog stanovanja odnose se na konceptualna pitanja kao što su: definisanje društvenih ciljeva modela; određivanje strateških pravaca djelovanja; razgraničavanje, a potom međusobnog povezivanja stambene politike, socijalne zaštite i razvojnih ciljeva; preuzimanje potpune odgovornosti od strane Republike za uvođenje, organizovanje i funkcionisanje sistema socijalnog stanovanja; uspostavljanje koordinacije nadležnosti između Republike i lokalnih zajednica; uključivanja postojećih praksi podrške u obezbjeđivanju stanovanja socijalno osjetljivim grupama građana i uspostavljanje efikasnih procedura praćenja i kontrole.
Na kraju, ne treba gajiti iluziju da će se zakonima riješiti svi problemi funkcionisanja jedne oblasti društvenog djelovanja države prema građanima. Zakonodavstvo čini samo jedan od neophodnih elemenata za uspostavljanje efikasnog sistema. Bez jasne političke odluke (strateškog dokumenta), zaokruženog finansijskog okvira, funkcionalne organizacione strukture i ljudskih resursa, ne može se stvoriti održivi model funkcionisanja sistema. Socijalnom stanovanju u Republici Srpskoj upravo nedostaje sve to. Bilo bi šteta i veliki gubitak za sve kada bi na samom početku zaživljavanja jedne veoma dobre ideje, ista doživjela potpuni fijasko. Time bi propao, ne samo ovaj pokušaj, već bi na duže vrijeme bila uništena mogućnost korištenja socijalnog i razvojnog potencijala koji u sebi ima socijalno stanovanje. Takav luksuz ne bismo smjeli sebi dopustiti!
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.