Nedavno je u Beogradu preminuo prof. dr Risto Tubić. Nažalost, ovaj tekst morao sam početi s najnepopularnijom riječju "nedavno" zbog toga što ne znam kad je tačno pokojni prof. Tubić umro.
Naime, podatak o tome nigdje nisam mogao pronaći. Inače, vijest o smrti mog profesora filozofije čuo sam od kolege nakon povratka u Banjaluku sa petodnevnog godišnjeg odmora. Bio sam gotovo šokiran, ne toliko smrću prof. Tubića jer je on imao 85 godina, bio je bolestan posljednjih mjeseci i odlazak se mogao očekivati svaki dan, koliko činjenicom da tu vijest nijedan štampani ili elektronski medij komunikacije u Republici Srpskoj nije objavio. I dok nekako mogu razumjeti - ne i opravdati, naravno - što to nisu uradili mediji u Republici Srpskoj, npr. dnevni listovi, jer sa njima pokojni prof. Tubić nije mnogo sarađivao, dotle je izostanak vijesti o tome u čuvenoj beogradskoj "Politici", posebno na stranicama kulturne rubrike, za mene, a vjerujem i gotovo sve poznavaoce ličnosti i djela dr Riste Tubića, veliko, ali neprijatno iznenađenje, porazna činjenica o našoj čemernoj svakodnevici, "duhu vremena" i sistemu vrijednosti, danas i ovdje, u srpskom etničkom, jezičkom i duhovnom prostoru. Jer, prof. Tubić je bio višedecenijski stalni i redovni saradnik "Politike", u njenom subotnjem kulturnom dodatku "Kultura, umjetnost, nauka" objavio je više stotina priloga, uglavnom filozofskih i književno-kritičkih eseja, osvrta, prikaza i prevod.
Elem, prvu i jedinu informaciju o smrti prof. Riste Tubića taj dan i narednih dana pronašao sam na portalu "Moja Hercegovina", odakle su je potom preuzela još samo dva portala iz Republike Srpske. Vijest je objavljena 30. jula ove, 2018. godine, a počinjala je riječima, parafraziramo: Juče smo, privatnim linijama, iz Beograda primili vijest da je nedavno (opet to "nedavno"!) u Beogradu umro Risto Tubić i da će u tom gradu biti i sahranjen u srijedu. A srijeda je bila 1. avgusta, što znači da je pokojni Tubić najvjerovatnije umro 28. ili 29. jula.
Ko je (bio) prof. dr Risto Tubić, čija smrt je povod ovim redovima, tačnije: čije prešućivanje je razlog za "tugu i opomenu", ali i (uz)nemirenje s našom indolencijom i bešćutnošću zbog trajnog odlaska velikana duha, nauke, stvaralaštva i javnog intelektualnog djelovanja?
Risto Tubić je, prije svega, bio filozof, tačnije rečeno, filozofski pisac, ali i sociolog, te teoretičar književnosti i književni kritičar, zatim prevodilac, uglavnom filozofskih (etičkih, estetičkih i dr.), socioloških, politikoloških, psiholoških, antropoloških, istoriografskih i publicističkih djela, urednik i izdavač. Rođen je 1933. godine u selu Orašje, u Popovom polju, opština Trebinje. Diplomirao je filozofiju na Filozofskom fakultetu u Beogradu, a doktorsku disertaciju iz britanske moralne filozofije odbranio je na Varšavskom univerzitetu 1968. pod mentorstvom čuvenog poljskog i mislioca evropskog formata Lešeka Kolakovskog. Univerzitetsku karijeru započeo je na Filozofskom fakultetu u Sarajevu 1969. i do 1992. prošao je sva nastavnička zvanja, od asistenta do redovnog profesora, držeći nastavu iz predmeta istorija političkih teorija. Od 1992. pa do smrti živio je u Beogradu, a osim na tamošnjem Učiteljskom fakultetu predavao je više godina i na Filozofskom fakultetu u Banjaluci, na redovnim i postdiplomskim studijama. Takođe, bio je gostujući profesor na nekoliko evropskih univerziteta, kao što su Krakov, Varšava, Harkov i London. Osim pedagoškim radom, prof. Tubić je bio izuzetno angažovan i u izdavačkoj djelatnosti. Između ostalog, bio je dugogodišnji glavni i odgovorni urednik "Dijaloga", najreprezentativnijeg filozofskog časopisa u predratnoj BiH, zatim urednik biblioteke "Etos" izdavačkog preduzeća "Svjetlost" iz Sarajeva, te član uređivačkih odbora i izdavačkih savjeta još nekolikih edicija u Sarajevu i Beogradu.
Profesor Tubić bio je izuzetno plodan filozofski pisac, tematski možda i najraznovrsniji od svih autora iz te oblasti i provenijencije u Republici Srpskoj i među Srbima u BiH. Koliko nas sjećanje služi, a svjesni smo fakta da je ono nepouzdan svjedok, objavio je 15 knjiga, od prve, pomalo kontroverzne - Enciklopedijski rječnik marksističkih pojmova iz 1974. u Sarajevu, do posljednje - Aspekti filozofskog promišljanja istorije, Beograd, 2017. Red je da se ovom prilikom pomenu makar naslovi još nekoliko njegovih monografija: Britanska filozofija morala (1978.), Književnost i istorija (2003.), Ogledi iz moralne i političke filozofije (2004.), Arijadna bez konca (2004.), Uloga zla u istoriji (2005.), Kamen preko svega (2012.), U krugu književnih i filozofskih eseja, Karneval istorije, U horizontu filozofske istorije i niz drugih. Osim knjiga, prof. Tubić je objavio impozantan broj - nekoliko stotina - studija, rasprava, eseja, osvrta i prikaza, te takođe više stotina prevoda s engleskog i poljskog jezika. Zadatak budućih istraživača njegovog djela biće da prvo prirede i objave kritičku bibliografiju svih njegovih radova. Biće to povelika i korisna publikacija.
U svojim knjigama, filozofskim studijama i ogledima te naučnim raspravama, dr Risto Tubić se, kao malo koji filozofski pisac u nas, bavio širokom lepezom filozofskih i naučnih tema, društvenim fenomenima, istorijskim pitanjima, književnim pitanjima i sl. Njegovi najznačajniji radovi tiču se političke filozofije, istorije filozofskih i političkih doktrina, filozofije morala i/ili etike, filozofije istorije, filozofske antropologije, socioloških teorija, psihologije, estetike, književne teorije, književne kritike, itd. Iz pomenutih oblasti i tematskih područja je i većina njegovih prevoda. Ostaće upamćeni, i kao ostavština za budućnost, njegovi prevodi kapitalnih djela kao što su: Psihologija morala Marije Osovski (Sarajevo, 1971.); Filozofija pozitivizma Lešeka Kolakovskog (Beograd, 1972.); te još nekoliko njegovih knjiga, među kojima se posebno ističu: Glavni tokovi marksizma, u tri toma (Beograd, 1982-1986.); Đavo u istoriji (1989.); Užas metafizike (1992.); Filozofija Anrija Bergsona; Bog nam nije ništa dužan; zatim Ideja istorije Robina T. Kolingvuda (1980.); Filozofija u XX vijeku Alfreda Ejera (1990.); U odbranu istorije Ričarda Evansa (2007.); Rat koji se mogao izbjeći, Nore Belof; Globalizacija, demokratija i terorizam Erika E. Hobsbauma i druge. Za mnoge od navedenih i druge knjige prof. Tubić je napisao iscrpne predgovore ili pogovore.
Prof. Tubić je bio, na sebi svojstven način, javno angažovan filozofski pisac i intelektualac. Osim u Savezu komunista, što je za ono vrijeme smatrano "sasvim prirodnim", a u njemu je bio samo tzv. obični član, nije bio pripadnik i aktivista političkih stranaka i organizacija, ali je ipak kritički promišljao svoje vrijeme i bitne izazove epohe i univerzuma. Nije izbjegavao javna predavanja, naučne skupove, tribine, konferencije i slično, a pristajao je i na intervjue za novine i časopise u kojima je iznosio sudove i zapažanja o(d) najapstraktnijih pojmova i tema, do sasvim konkretnih pitanja egzistencije, sudbine čovjeka, karaktera društvenih odnosa, vrijednosti pojedinih umjetničkih djela, naročito književnih, itd. Predavanja su mu bila zanimljiva i uvijek dobro posjećena. Imao je dobru komunikaciju sa studentima, mnogi su kod njega radili svoje diplomske radove, magistarske teze i doktorske disertacije. Nekima od sadašnjih filozofa tzv. srednje generacije u Republici Srpskoj bio je mentor ili član komisije za odbranu doktorske disertacije.
Kraj se početku vraća. Prethodno navedeno je tek mali dio bogatog i uzbudljivog životopisa pokojnog prof. Tubića. Ali, i napisano je dovoljno da se shvati o kakvoj naučnoj i intelektualnoj gromadi - u našim uslovima, naravno - se radi. I bogatije kulture i naučne zajednice bile bi ponosne da su imale stvaraoce kao što je to bio prof. Tubić. I ne bi propustile priliku da se povodom smrti takvog mislioca i pisca oglase, napišu brojni in memoriami, održe komemorativni skupovi, prirede radio i televizijske emisije i sl. Tako se, zapravo, normalna sredina "pravilno" odnosi prema vlastitom kulturnom, filozofskom i naučnom nasljeđu.
A kod nas?
Nijednog retka u novinama, nijedne rečenice u elektronskim medijima. Kao da nije umro jedan od najznačajnijih srpskih mislioca i najproduktivnijih filozofskih pisaca u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini. Time je samo još jednom potvrđen negativan odgovor na pitanje: ko još drži do filozofa i filozofije? A da se kojim slučajem radilo o kakvoj rijaliti ili šou-biznis "zvijezdi", sportisti, kriminalcu ili problematičnom političaru, vijesti o njihovim odlascima ne bi silazile sa naslovnih stranica i udarnih termina u radio i TV programima. Pita li se iko, institucionalno, u našoj političkoj zajednici kakva se poruka takvom praksom šalje mladim naraštajima. Valjda ona da je bolje biti zdrav magarac nego bolestan filozof. Kakvu mi to kulturu sjećanja promovišemo i njegujemo? Ako smo tako nemarni i neodgovorni prema smrti onih najboljih među nama, šta tek da očekuju i čemu da se nadaju obični smrtnici. Samo totalnoj ignoranciji i zaboravu!
Neka je vječna slava prof. dr Risti Tubiću i hvala za sve što je uradio na filozofskom polju našeg polisa! Počivaj u miru, dragi profesore!
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.