Bol je subjektivani doživljaj i zavisi od brojnih faktora - fizioloških, psiholoških, socioloških
Mi osjećamo bol svaki dan. On kontroliše naše ponašanje, oblikuje naše navike ali nam i pomaže da preživimo.
Prema definiciji Svjetske zdravstvene organizacije „bol je neprijatno čulno ili emocionalno iskustvo povezano sa stvarnim ili potencijalnim oštećenjem tkiva".
Bol je individualni i subjektivani doživljaj. Doživljaj bola zavisi od brojnih faktora - fizioloških, psiholoških, čak i socioloških.
Mi osjećamo bol svaki dan. On kontroliše naše ponašanje, oblikuje naše navike i pomaže nam da preživimo. Zahvaljujući bolu, na vrijeme sklanjamo ruku od vrele ploče, bježimo od ose, odlazimo kod ljekara, itd.
Postavljaju se pitanja:" Kako funkcioniše mehanizam percepcije bola, zašto neki ljudi uopšte ne osećaju bol, i kako se tijelo štiti od bola"?
Zašto osjećamo bol?
Naše tijelo se sastoji od velikog broja ćelija koje su u neprekidnom dijalogu. Da bi one mogle da komuniciraju, postoje specifični proteini u ćelijskoj membrani - jonski kanali. Pomoću njih ćelija razmjenjuje jone sa drugim ćelijama i komunicira sa spoljnašnjom sredinom.
Uz pomoć natrijum - kalijum pumpe, vrši se balans i transport jona kroz ćelijsku membranu, tako što se, u pojedinim situacijama, ispumpava višak natrijum-jona iz ćelije, a upumpavaju kalijum joni.
Funkcionisanje kalijum-natrijum pumpe je toliko važno, da se polovina pojedene hrane i skoro trećina udahnutog kiseonika koristi za obezbjeđivanje energije za njen rad.
Za prenos impulsa bola naročito su važni natrijum kanali. Kada nešto djeluje na ćelijsku membranu, struktura natrijum kanala se deformiše i on se otvara. Usljed promjena u jonskom sastavu nastaju električni impulsi koji se šire po nervnim ćelijama.
Neuroni (nervne ćelije) sastoje se od ćelijskog tijela, dendrita, razgranatih nastavaka koji dovode nadražaj do tijela neurona i aksona koji odvode nadražaj dalje do sljedećeg neurona. Na kraju aksona nalaze se mjehurići sa neurotransmiterima - hemijskom supstancom, koja učestvuje u prenosu impulsa od nervne ćelije ka mišićnoj ili drugoj nervnoj ćeliji.
Na primjer, prilikom sječenja hleba posjekli ste prst. Međutim, vi ne produžavate dalje da siječete prst nego povlačite ruku. Zašto?
To je zato što se nervni impuls munjevito prenosi preko detektora bola do kičmene moždine gdje motorni nerv izdaje komandu mišićima - Povuci ruku! Međutim, bez obzira što ste povukli ruku, vi i dalje osećate bol jer se mehanizam prenošenja bola nastavlja. Jonski kanali i neurotransmiteri šalju impulse u mozak.
Signal bola prolazi kroz talamus, hipotalamus, retikularnu formaciju - i na kraju, bol dolazi do svog odredišta - osjetljivog područja u kori mozga, kada postajemo svjesni bola u potpunosti.
Ko osjeća više bol: muškarci ili žene?
Do danas je sprovedeno mnogo istraživanja o prirodi ženske i muške boli i većina njih ukazuje na to da žene osećaju bol različito od muškaraca.
Da li je moguć život bez bola?
Život bez bola je san mnogih ljudi. Smatra se da je to život bez patnje i straha. Ali da li je to baš tako? U Americi je 1981. godine rođen Stiven Pit. Kada su mu nikli zubi počeo je da grize svoj jezik. Roditelji su primetili da nešto nije u redu, te su odveli dečaka u bolnicu.
Nakon ispitivanja, ljekari su konstatovali da Stiven ima urođenu neosjetljivost na bol. Kada se rodio Stivenov brat, Kristofer - i kod njega je ustanovljena neosjetljivost na bol. Nemajući predstavu šta je bolno, momci su se mogli tući do veoma ozbinjnih povreda ne osećajući ništa.
Ne znajući za bol, oni nisu primjećivali simptome bolesti, pa su česti medicinski pregledi bili neophodni. Za braću, život bez bola nije život bez patnje jer su zbog raznoraznih povreda, dosta vremena provodili u bolnici.
Pored Stivena i njegovog brata, na svijetu postoje i drugi ljudi koji ne osjećaju bol. Ispitivanjem tih osoba, naučnici su otkrili da je za tu pojavu zaslužna mutacija na genu SCN9A ili na genu SCN11A koji daju uputstva za pravljenje jednog dijela natrijum kanala koji su zaduženi za prenošenje impulsa za bol.
Mutacija tih gena onemogućava normalno funkcionisanje natrijum kanala i samim tim se mehanizam prenosa bola narušava.
Naučnici su otkrili, analizirajući bolničke zapise, da žene teže trpe bol i da ga češće osećaju nego muškarci. Plastični hirurzi iz Sjedinjenih Američkih Država ustanovili su da žene u koži lica imaju dva puta više nervnih receptora na jednom kvadratnom santimetru nego muškaraci.
Prema istraživanjima koja su objavljena u časopisu „Bol" djevojčice se rađaju osetljivije na bol. Kod novorođenih djevojčica, mimičke rakcije na ubod u stopalo izraženije su nego kod dečaka.
Takođe, žene se češće žale na bol poslije operacije... Zato u pomoć „slabim" ženama dolaze hormoni.
Na primjer, jedan od ženskih polnih hormona estradiol (najjači estrogen) umanjuje aktivnost receptora za bol i pomaže ženama da lakše podnesu visok nivo bola.
Tako na primjer, nivo estradiola iznenada raste pred porođaj i djeluje kao neka vrsta analgetika.
Na žalost, poslije menopauze nivo tog hormona u organizmu se smanjuje i žene sve teže podnose bol. Uzgred, kod muškaraca je slična situacija sa testosteronom.
Nivo tog muškog polnog hormona snižava se sa starenjem i neki siptomi bola postaju izraženiji.
Bol nije samo prenos nervnih impulsa u mozak, to je takođe i psihološka percepcija. Na primjer, učesnicima jednog istraživanja, u tri navrata su povećavali prag bola nakon što su im pokazali kako drugi učesnik tiho pretrpi svoj bol.
Na doživljaj bola utiču i neki drugi faktori kao što je prethodno iskustvo, kultura, strah i anksioznost...
Smatra se da muškarci lakše podnose bol i zbog činjenice da se od rođenja uče da budu „muževniji" pa im se često govori da „dečaci ne plaču", „ moraš da istrpiš" „plači tiho"...
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.