BANJALUKA - Uprkos naporima da se zaliječe rane krvavih sukoba iz 90-tih koji su doveli do raspada bivše Jugoslavije, djeca iz bivših republika i dalje uče različite verzije događaja.
Kako regionalni političari, prije svega iz Srbije i Hrvatske, promovišu pomirenje kako bi njihove zemlje ubrzale put ka Evopskoj Uniji, istoričari negoduju što školski udžbenici i dalje propagiraju “užasne stereotipe” o drugim etničkim grupama.
Početak kraja jugoslovenske komunističke federacije stvorene za vrijeme Drugog svjetskog rata predvođene Josipom Brozom Titom, počeo je 25. juna 1991. godine, kada su dvije od šest republika, Slovenija i Hrvatska, proglasile nezavisnost, što je pokrenulo seriju ratova u kome je stradalo više od 130.000 ljudi, a milioni ljudi raseljeno.
U istorijskim udžbenicima se i dalje primjećuje neslaganje oko uzroka i ciljeva brutalnih sukoba u Hrvatskoj, Bosni i na Kosovu.
Srpska istoričarka Dubravka Stojanović upozorava da udžbenici predstavljaju “tinjajuću” vatru “na kojoj se duže vrijeme vrlo strpljivo krčka mržnja”.
U Hrvatskoj 15-godišnjaci uče da je vojna operacija “Oluja” iz avgusta 1995. godine koja je stavila tačku na rat predstavljala oslobođenje “okupirane teritorije (od strane Srba)” i da je pokazala “zavidnu vojnu.... sposobnost hrvatske armije”.
Samo površno se pominje da je ova akcija dovela do bježanja hrvatskih Srba jer su se “uplašili suočavanja sa posljedicama zločina koje su počinili.”
U srpskim udžbenicima piše da se rat u Hrvatskoj završio tako što je “hrvatska vojska protjerala više od 220.000 Srba”.
Damir Agičić, profesor istorije na zagrebačkom Filozofskom fakultetu, kaže da udžbenicima u regionu nedostaje “sveobuhvatni pogled” na nedavnu istoriju.
“Istina je da danas dominiraju udžbenici u kojima autori pišu isključivo o patnjama svoje vlastite nacije (etničkih grupa) i krivici druge strane”, kaže Agičić.
Slična situacija je i kad je reč o ratu u Bosni i Hercegovini.
Dok se u hrvatskim knjigama kaže da je rat počeo u aprilu 1992. godine kada su “sprske snage otpočele agresiju na Bosnu”, bosanski Srbi uče da se rat “vodio između tri nacionalne vojske: muslimanske, srpske i hrvatske”.
Nakon analize udžbenika u BiH koje je sprovela nevladina organizacija Fond za otvoreno društvo, zaključeno je da svaka od tri etničke zajednice ističe svoju ulogu u istoriji, često primjenjujući stereotipe kad je riječ o drugima.
“Zbog toga Bošnjaci vide sebe kao utemeljivače Bosne, dok se ostali (Srbi i Hrvati) vide kao neko ko pokušava da uništi državu”.
S druge strane, “Srbi sebe doživljavaju kao vječite žrtve” a Hrvati osjećaju “da ih drugi diskriminišu”, pokazala je studija.
Analize su pokazale da time što se govori samo o sopstvenoj entičkoj zajednici i zanemaruje doprinos drugih, istorijski udžbenici zapravo “koče proces integracije (etničkih grupa), što je ilustrovano mišljenjem među učenicima da ‘Bosna postoji samo na papiru’”.
Istoričarka Stojanović kaže da mlade generacije odrastaju uz “užasne stereotipe”.
“Oni su konzervativniji kad je reč o prošlosti i njihovim susedima nego ljudi koji su prešli 60-tu. Oni su više ksenofobični, etno-centrični i nacionalički obojeni” nego oni koji su učestvovali u ratovima 90-tih, upozorava ona.
Stojanovićeva učestvuje u regionalnom projektu koji je okupio 60 balkanskih istoričara, koji treba da donesu dodatni nastavni materijal koji će nuditi izvore sa svih strana, ostavljajući učenicima da izvlače svoje sopstvene zaključke.
Međutim, njen hrvatski kolega Agičić naglašava da udžbenici nisu odlučujući faktor jer na djecu pre utiču njihovi roditelji, mediji i društveno okruženje.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.