Generalni sekretar NATO-a Anders Fog Rasmusen 21. maja ove godine dolazi u Sarajevo.
Rasmusen je boravio u BiH u februaru prošle godine i tom prilikom nam je saopštio jasnu poruku: NATO je organizacija u kojoj vladaju jasno definisani standardi i NATO ima otvorena vrata za one zemlje koje žele da postanu njegove članice ako reformišu zemlju i dosegnu vrijednosti na kojima je zasnovan Savez.
Naizgled jednostavna poruka, ali od suštinske važnosti. Ovo je misija i ideja na kojoj je osnovan NATO i zbog koje je u svojih 65 godina istorije bio osnovni garant mira i bezbjednosti svojih zemalja članica.
NATO je osnovan 1949. godine, sa samo jednim ciljem: da narodima Evrope obezbijedi mogućnost da žive u slobodnim, mirnim i demokratskim političkim sistemima.
Sistemima koji garantuju slobodu pojedinaca, slobodu medija i tržišta, zaštitu ljudskih prava, vladavinu prava. Ovo je udarilo temelje moderne Evrope i razvoja koji je bio bez premca u njenoj istoriji, osnove na kojima će kasnije da nikne i EU.
Za nas građane BiH od suštinske važnosti je da razumijemo koji su to standardi na kojima počiva NATO. Standardi su sadržani u Ugovoru o osnivanju Sjevernoatlantskog saveza iz 1949. godine, osnivačkom ugovoru NATO-a, i koji kažu da svaka zemlja koja želi da postane članica NATO-a mora da bude stabilna i funkcionalna demokratija.
Demokratija u smislu slobode govora, funkcionalne tržišne ekonomije, stabilnih političkih prilika, vladavine prava, niske korupcije i kriminala, slobode medija i slično. Osnovni uslov za jednu zemlju da postane članica NATO-a je da reformiše zemlju iznutra i da prihvati i implementira model zapadne tržišne demokratije. NATO nije samo vojni, već vojno-politički savez, gdje su oružane snage alat da se očuva i odbrani demokratski politički sistem. Članice Saveza kad pozivaju neku zemlju u članstvo prvo razmatraju da li je zemlja zadovoljila standarde demokratske uređene zemlje, pa tek onda da li ona u vojnom smislu može da doprinese bezbjednosti Saveza. Sve zemlje članice NATO-a su bile ili zemlje koje su u momentu ulaska u Savez bile zreli demokratski sistemi, ili su to na kraju postajale. Istorijski se potvrdilo da je ulazak u NATO značio nepovratni put unutrašnjeg društvenog i političkog preobražaja zemalja članica. Bezbjednost, stabilnost i izvjesnost, te insistiranje na demokratskom preobražaju kroz članstvo je bio, i dalje predstavlja, glavni motor preobražaja zemlje kroz članstvo u Savezu. Bosna i Hercegovina se svojim ustavom opredijelila da prihvati demokratski politički sistem, te je kasnijim odlukama Predsjedništva BiH odredila put približavanja Savezu kao jedan od svojih ključnih spoljnopolitičkih ciljeva. Od 2006. godine BiH je članica Partnerstva za mir, od 2008. društvo reformiše kroz mehanizam saradnje IPAP (Individualni partnerski akcioni plan), a od 2010. je uslovno prihvaćena u MAP (Akcioni plan za članstvo).
Osnovni uslov za jednu zemlju da postane članica NATO-a je da reformiše zemlju iznutra i da prihvati i implementira model zapadne tržišne demokratije
BiH je razumjela da je prvi i osnovni uslov za pristupanje Savezu dostizanje demokratskih standarda u zemlji, te je Savjet ministara BiH formirao Koordinacioni tim za NATO integracije BiH, koji je od 2012. godine preimenovan u Komisiju za NATO integracije.
Osnovni zadatak Komisije je da koordiniše reforme u zemlji, u cilju dosezanja demokratskih standarda neophodnih za članstvo. Komisija se sastoji od predstavnika skoro svih institucija BiH, pravi godišnje ili dvogodišnje planove reformi društva u BiH. Ti planovi su u obliku reformskih alata, poput IPAP-a ili MAP-a, i oni se, kao i njihovi rezultati, predstavljaju NATO-u. NATO procjenjuje reformski napredak zemlje, te u momentu kada zemlja-kandidat dosegne potrebni nivo razvoja, poziva je u svoje članstvo.
Ključna riječ ovdje je transformacija zemlje. Dosezanje neophodnog nivoa demokratskog razvoja. Reforme su podijeljene na pet oblasti: političke reforme, bezbjednost, ekonomska situacija i finansije, pravna sigurnost i administrativna pitanja i efikasnost institucija. Komisija je u proteklom periodu, od 2008. godine, realizovala dva godišnja IPAP programa, te je u procesu izrade i implementacije programa IPAP 2014-2016. Iako BiH zbog poznatih političkih okolnosti nije u mogućnosti da aktivira MAP mehanizam, koji je mnogo detaljniji i zahtjevniji mehanizam reformi, Komisija nastoji da svaki IPAP plan sačini veoma ambiciozno i sistemski, te da u njemu implementira što više reformskih aktivnosti.
Ovakav pristup je donio dosta rezultata. Svaki dosadašnji IPAP plan je bio realizovan u procentu preko 80%, a BiH i Komisija za NATO integracije BiH su više puta pohvaljeni od strane saveznika za takav pristup i postignute rezultate.
Mi želimo da građani i političke elite u BiH razumiju šta NATO integracije, u stvari, znače. Naša osnovna poruka je da zemlja mora da se transformiše da bi ušla u Savez, da ta transformacija znači da zemlja postane efikasna, pravna, slobodna i demokratska, i da takva transformacija zemlje, uz trajno garantovanje mira i bezbjednosti, predstavlja osnovni temelj njenog razvoja, kao i istovremenog puta ka EU. Mi želimo da pokažemo da se upravo takav efekat desio u svim članicama Saveza, starim i novim, te da je stvaranje i kasnije proširenje Saveza nakon pada Berlinskog zida 1989. godine igralo odlučujuću ulogu u demokratskoj transformaciji centralne i istočne Evrope.
Komisija zbog toga nastoji da građane redovno informiše o ovoj temi, te o svojim aktivnostima. Putem našeg medijskog nastupa ovu poruku prenosimo građanima, medijima, omladini i političkom podmlatku, javnim službenicima, NVO sektoru i mnogim drugima. Osnovni naš cilj je da iniciramo sveobuhvatnu javnu diskusiju o ovoj temi jer smatramo da je ona više nego neophodna. Takva diskusija se dešavala u svim novim zemljama-članicama, a u nekim poput Slovenije, Hrvatske ili Slovačke je bila posebno interesantna.
Mi želimo da podstaknemo javnost da se o temama NATO-a priča više razumom i u kategorijama interesa, a manje u kategorijama emocija
Smatramo da se o NATO-u u BiH jako malo priča, i kad se priča, fokus je na političkim temama, a ne na temama koristi i reformi kroz proces integracija.
Mi želimo da podstaknemo javnost da se o temama NATO-a priča više razumom i u kategorijama interesa, a manje u kategorijama emocija. A krajnja odluka o nastavku i brzini integracija je ipak suvereno pravo građana, naroda i političkih elita u BiH.
(Autor je zamjenik ministra spoljnih poslova BiH)
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.