Kada se ima u vidu ovakva ugovorna obaveza, jasno je da su BiH, a time i Ustavni sud BiH kao jedna od njenih institucija, dužni da je poštuju i izvršavaju, saglasno članu 3.3.b) Ustava BiH, jer je izvršenje svih od strane BiH potpisanih međunarodnih ugovora kao opšte načelo međunarodnog prava sastavni dio pravnog poretka u BiH.
Proteklih više od 30 godina svijet prava karakteriše štetna pojava sudokratije, koja je štetna zato što se njome izlazi izvan okvira onoga što su nadležnosti sudova, da odlučuju u pojedinačnim slučajevima, pa se sudovi pretvaraju u svojevrsne zakonodavce koji, u stvarnosti, svojim odlukama uređuju društvene odnose, umjesto da to bude učinjeno ustavom i zakonima.
Ima država koje su, htjele to one priznati ili ne, sve to dozvolile. Jednu od takvih čini Izrael. U toj državi je članom 15. tačka c) Osnovnog zakona o pravosuđu (iz 1984. godine), koji ima ustavnu snagu, dozvoljeno tamošnjem Vrhovnom sudu da u slučajevima koje taj sud smatra neophodnim za dobro pravde odlučuje o svim aktima izraelskog parlamenta (Kneseta) i Vlade i da ih ukida, što u praksi znači uređivanje odnosa po mjeri sudija tog suda. To su činjenice u kojima treba tražiti razloge zbog kojih aktuelna Vlada izraelskog premijera Benjamina Netanjahua insistira na donošenju novih zakona kojima bi bila promijenjena takva uloga Vrhovnog suda Izraela, što je dovelo do talasa protesta u Izraelu o kojima čujemo gotovo svakog dana.
Pored Izraela mogu se, primjera radi, navesti i države poput Kanade i Australije, čiji se sudovi, kao sudovi common law sistema, takođe često pretvaraju u svojevrsne zakonodavce kada odlučuju u pojedinačnim slučajevima. Stoga su u Kanadi tamošnje provincije, kao federalne jedinice ove federacije, uspjele da se izbore da se u kanadsku Povelju prava i sloboda, koja je dio Ustava Kanade, unese odredba (section 33) prema kojoj parlamenti svake od 10 kanadskih provincija imaju pravo da u svojim zakonima propišu da će određene odredbe njihovih zakona, ili zakon u cjelini, biti na snazi uprkos tome što nisu u skladu sa Odsjekom 2 ili Odsjecima 7-14 Povelje o pravima i slobodama. Takva mogućnost, koja se naziva notwithstanding clause ili override clause (za čije uvođenje u Izraelu se sada bori i Vlada Benjamina Netanjahua, u smislu da bi Kneset, nakon što Vrhovni sud ukine neki zakon, imao pravo da ga odgovarajućom većinom ponovo donese), vremenski je ograničena na pet godina, poslije kojih, saglasno navedenoj section 33. kanadske Povelje o pravima i slobodama, može biti ponovljena. Ova mogućnost, upravo u strahu od sudokratije, mada se to, kao i u Kanadi, ne voli baš isticati kao pravi razlog, propisana je i u australijskim državama Viktorija, Poveljom o ljudskim pravima iz 2006, kao i u Kvinslendu odgovarajućim Aktom o ljudskim pravima iz 2019. godine, što su pravni akti ustavnog ranga.
Ali, za razliku od ovih država, ovdje u BiH nema potrebe, barem formalno-pravno, za navedenim akrobacijama, jer Ustav BiH ne daje pravo Ustavnom sudu BiH da sebe pretvori u ustavotvorca ili zakonodavca koji bi svojim odlukama mogao uređivati društvene odnose. No, kada izađemo iz svijeta slova Ustava BiH, vidimo da nam je stvarnost sasvim drugačija. Zbog toga je Republika Srpska prinuđena na svojevrsnu borbu protiv ove opake pojave. Koliko je ta borba za vladavinu prava i uvođenje reda u rad Ustavnog suda BiH iznuđena i koliko je ona uistinu svojevrsna nužna odbrana od neustavne sudokratije kojoj smo izloženi duže od dvije decenije, najbolje dokazuje analiza pojedinačnih odluka tog suda. Nekima od njih, presudno važnim za nadležnosti Republike Srpske i njenu imovinu, posvećena je i kratka analiza u nastavku ovog teksta.
Mnogi su već zaboravili na predmet tog suda broj U 8/05 u kojem je Ustavni sud odlučivao o zahtjevu Gorana Milojevića, tadašnjeg zamjenika predsjedavajućeg Doma naroda Parlamentarne skupštine BiH, za ocjenu ustavnosti više opštih pravnih akata Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH. Tim zahtjevom ustavno osnovano je ukazivano, između ostalog, na neustavnost opštih akata pod nazivom Kriterijumi za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima te Privremena lista nacionalnih spomenika, koje je donijela pomenuta Komisija. Podnosilac zahtjeva je argumentovano ukazao da je prema Aneksu 8 Dejtonskog mirovnog ugovora Komisija nadležna da odlučuje samo u pojedinačnim slučajevima, donošenjem pojedinačnih pravnih akata o molbama za proglašenje određenog spomenika nacionalnim spomenikom, a ne da donosi propise kao što su navedena Privremena lista nacionalnih spomenika i Kriterijumi za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima.
I zaista, kada se samo ovlaš pogleda Aneks 8 Dejtonskog ugovora, vidi se da je članom 4. tog Aneksa propisano da je nadležnost Komisije da samo prima i odlučuje o pojedinačnoj molbi za određivanje određenog objekta nacionalnim spomenikom u BiH. Ništa u tom Aneksu, a ni u ostalim aneksima Dejtonskog ugovora, ne daje pravo Komisiji da ona donosi propise, što je i razumljivo s obzirom na to da kriterijumi za to mogu biti određeni isključivo zakonom koji može donijeti Parlamentarna skupština BiH, budući da je ova materija Aneksom 8 data u nadležnost zajedničkih institucija na nivou BiH. Ima još jedna važna činjenica na koju je neophodno prethodno ukazati, kako bi se shvatila neustavnost odluke koju je u ovom predmetu donio Ustavni sud BiH. Radi se o tome da je Dejtonski mirovni ugovor međunarodni ugovor, kojeg su kao takvog potpisale tadašnja R BiH, SR Jugoslavija i Republika Hrvatska. U članu 6. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH te ugovorne strane su preuzele međunarodnu ugovornu obavezu da "u punoj mjeri poštuju i pomažu ispunjenje obaveza preuzetih Aneksom 8", što će reći da poštuju i ispunjavaju obavezu da Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH može da radi samo onaj posao koji joj je propisan Aneksom 8.
Ova ugovorna obaveza je u vezi sa članom 3.3.b) Ustava BiH (Aneks 4 Dejtonskog sporazuma), kojim je propisano da opšta načela međunarodnog prava predstavljaju integralni dio pravnog poretka u BiH i entitetima. Jedno od najvažnijih opštih načela međunarodnog prava je ono koje kaže da se međunarodni ugovori moraju poštovati i izvršavati i da su oni zakon za ugovorne strane (pacta sunt servanda). Ova pravna obaveza propisana je i Bečkom konvencijom UN o pravu međunarodnih ugovora, čiji član je i BiH. Članom 26. Bečke konvencije je propisano da: "Svaki ugovor koji je na snazi veže stranke i one ga moraju izvršavati u dobroj vjeri", a članom 18. iste Konvencije je propisano da se "država koja je potpisala međunarodni ugovor mora suzdržati od čina koji bi osujetio predmet i svrhu ugovora".
Kada se ove imperativne norme međunarodnog prava primijene na predmetni slučaj, to znači da je Ustavni sud BiH kada je odlučivao u predmetu broj U 8/05 bio dužan da navedene opšte akte Komisije za nacionalne spomenike BiH proglasi neustavnim, jer su očigledno suprotni ne samo nadležnostima Komisije propisanim Aneksom 8 Dejtonskog ugovora, već su suprotni i članu 3.3.b) Ustava BiH koji, kako smo vidjeli, propisuje da su opšta pravna načela međunarodnog prava sastavni dio pravnog poretka BiH, iz čega proizlazi ustavna obaveza da se sve obaveze koje je nekadašnja R BiH preuzela Dejtonskim ugovorom kao međunarodnim ugovorom moraju poštovati, a Ustavni sud BiH je najpozvaniji da u svakom pojedinačnom slučaju obezbijedi primjenu navedenog člana Ustava BiH.
Međutim, taj sud je 26. maja 2006. godine donio odluku broj U 8/05 kojom je odbacio predmetni zahtjev uz neustavno obrazloženje prema kojem (tačka 8. obrazloženja) on navodno nije nadležan, jer materija koju pokreće taj zahtjev "nije materija koja je regulisana Ustavom BiH, nego Aneksom 8 pa za ispitivanje takvih navoda Ustavni sud nema nadležnost", namjerno ispustivši da kaže da su opšti akti pomenute Komisije suprotni njenim nadležnostima iz Aneksa 8 Dejtonskog ugovora i da su usljed toga suprotni članu 3.3.b) Ustava BiH koji obavezuje BiH da poštuje i sprovodi sve obaveze koje je preuzela međunarodnim ugovorom koji je potpisala.
Ali samo tri godine kasnije Ustavni sud BiH donosi odluku broj U 5/09 od 25.9.2009. godine kojom ukida Zakon o zaštiti domaće proizvodnje u okviru CEFTA, koji je usvojila Parlamentarna skupština BiH, navodeći kao razlog da je taj zakon suprotan CEFTA sporazumu kao međunarodnom ugovoru, da je BiH potpisala taj ugovor koji je obavezuje te da je (tačka 38. obrazloženja Ustavnog suda): "Član 3.3.b) Ustava BiH povrijeđen u situaciji kad domaći zakon nije u skladu sa odredbama opšteg načela međunarodnog prava prema kojem svaki ugovor na snazi vezuje članice i one treba da ga dobronamjerno izvršavaju".
Ovo su bili školski primjeri dvostruke igre u primjeni prava, i to od strane institucije koja treba da se bori protiv takvog ponašanja.
Primjeri koji su ovdje izloženi nisu samo važni zbog potvrđivanja od strane Ustavnog suda BiH neustavnog rada Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH, već i zbog još nečega što je od presudne važnosti za Republiku Srpsku. Naime, jednako kao Aneks 8 u Dejtonskom ugovoru postoji i Aneks 2 koji je ugovor o graničnoj liniji između Republike Srpske i Federacije BiH. Članom 1. tog ugovora ugovoreno je, snagom međunarodne ugovorne obaveze, da će "Granica između Federacije BiH i Republike Srpske biti onakva kako je određena na mapi u Dodatku". To znači da je tim međunarodnim ugovorom ugovorena podjela teritorije na onu koja pripada Republici Srpskoj te onu koja pripada Federaciji BiH, što znači da je time ugovoreno i da je teritorija koja je pripala Republici Srpskoj njena imovina, a ne imovina BiH. Takvu obavezu preuzela je tadašnja R BiH Opštim okvirnim sporazumom za mir u BiH koji je potpisala zajedno sa tadašnjom SR Jugoslavijom i Republikom Hrvatskom, a u članu 3. tog međunarodnog sporazuma je tako jasno ugovoreno da te "Strane pozdravljaju i potvrđuju sporazume u pogledu granica između dva entiteta, Federacije BiH i Republike Srpske, date u Aneksu 2 i da će u punoj mjeri da poštuju i da pomažu ispunjenje obaveza navedenih u Aneksu 2".
Ali, kao što je jasno da kršenje te obaveze predstavlja ne samo kršenje međunarodnog ugovora koji je potpisala BiH, nego i kršenje člana 3.3.b) Ustava BiH, još jasnije postaje i zašto za Ustavni sud BiH ta ustavna odredba ne važi kada se radi o Dejtonskom međunarodnom ugovoru. Naime, takvom dvostrukom igrom taj sud sebi omogućuje donošenje odluka kojima suprotno Ustavu BiH želi nametnuti sopstveno neustavno pravilo da je navodno BiH sopstvenik imovine i da ona o tome treba da donese zakon, iako prethodno izložena argumentacija i dokazi više nego jasno dokazuju sasvim suprotno, a to je da je riječ o imovini koja isključivo pripada entitetima na čijoj teritoriji se nalazi, zbog čega samo entiteti imaju ustavno pravo na donošenje zakona kojima se uređuje ova ustavna materija. I zato, da završim riječima već izrečenim u ovom tekstu, svi mi svjedočimo koliko je ustavno utemeljena i legitimna borba Republike Srpske, na koju je ona prinuđena, za uvođenje reda u rad Ustavnog suda BiH i koliko je ta borba uistinu nužna odbrana za vladavinu prava, a protiv neustavne sudokratije i dvostruke igre Ustavnog suda BiH.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.