U martu 1954. godine, SAD su na atolu Bikini na Maršalskim ostrvima izvršile svoju najveću nuklearnu probu. Eksplozija termonuklearne bombe snage 15 megatona teško je ozračila više od 20.000 domorodaca i prouzrokovala decenije patnje u tom tropskom raju.
Mjesec mart bio je sudbinski i za stanovnike Maršalskih ostrva.
U sklopu te sada nezavisne države sa oko 42.000 stanovnika nalazi se atol Bikini, gde su SAD 1. marta 1954. izvršile vojni eksperiment koji je prouzrokovao ogromnu fizičku, psihičku i ekonomsku patnju generacijama ostrvljana, piše RTS.
Poznata pod operativnim nazivom "Kasl bravo", proba se sastojala od eksplozije termonuklearne bombe snage 15 megatona, bukvalno hiljadu puta jače od atomske bombe bačene devet i po godina ranije na japanski grad Hirošimu. To je bila najsnažnija detonacija koju je američka vojska ikada izvršila - oblak koji je prouzrokovala digao se 40 kilometara u visinu, dok je krater koji je bomba ostavila nakon eksplozije bio prečnika skoro dva kilometra i dubine 120 metara.
Prevarene žrtve
Domorodački stanovnici sa Bikinija izmješteni su još u julu 1946. godine kada su Amerikanci sproveli prvu u seriji od 67 nuklearnih proba na Maršalskim ostrvima, koje su trajale do 1958. godine (Oživljavanje pacifičke nuklearne golgote).
Njima je tada mornarički komandant i vojni guverner Maršalskih ostrva komodor Ben Vajat rekao da je riječ o privremenoj selidbi i da će predstojeći eksperimenti biti izvršeni "za dobrobit cjelog čovječanstva, kako bi se okončali svi ratovi."
Naravno, gotovo osam decenija kasnije atol, čije je ime ovjekovječeno u vrsti ženskog kupaćeg kostima, i dalje je nenaseljena pustoš zbog visokih nivoa radijacije.
Istoričari kažu da je snaga nuklearnih oruđa koje su Amerikanci isprobali tokom pomenutih 12 godina na Maršalskim ostrvima ekvivalent moći više od 7.000 bombi "mali dečko" (sredstvo upotrebljeno za uništenje Hirošime).
Vojni uspjeh, ljudska tragedija
Za organizatore probe "Kasl bravo", američku Komisiju za atomsku energiju i Ministarstvo odbrane, ona je bila veliki uspjeh jer je potvrdila funkcionalnost prve "suve" termonuklearne bombe u američkom posjedu - naprave koja nije koristila tečni ("mokri") vodonik, zbog čega je bila znatno manje veličine od svojih prethodnika i samim tim mogla da bude postavljena na rakete ili prikačena na bombardere.
Štaviše, oni su bili (prijatno) iznenađeni i zatečeni njenom snagom. Naime, američki naučnici u laboratoriji u Los Alamosu pogrešno su proračunali snagu bombe jer su potcjenili moć nove smjese koja je iskorišćena kao gorivo za pokretanje lančane nuklearne reakcije, pa su naseljeni atoli Rongelap, Rongerik, Alinginea i drugi, koji nisu bili evakuisani, bili zahvaćeni velikom količinom radijacije. Ispostavilo se, dakle, da u rukama imaju oružje moćnije nego što su slutili.
Funkcioneri Komisije za atomsku energiju, međutim, odgovornost za ozračivanje domorodaca i nekoliko desetina američkih vojnika su prebacivali na vojsku, koja je navodno bila obavještena da detonacija, mada se očekuje oko 6 megatona, može dostići čitavih 15. Po njima, armija se nije odazvala na to upozorenje, zbog svog iskustva iz ranije probe s hidrogenskom bombom na Maršalskim ostrvima, kada radioaktivne padavine nisu zahvatile veći prečnik.
Djeca se "kupala" u radioaktivnom pepelu
Ironično i tragično, stanovnici tropskog Rongelapa, na koje se sručio radioaktivni pepeo bjele boje, koji nikada nisu bili doživeli snježnu zimu, pogrešno su pomislili da je riječ o pahuljicama snjega, zbog čega su se djeca valjala u njemu i uzimala ga usta.
Međutim, ubrzo je postalo jasno da se starosjediocima desetak atola u sastavu Maršalskih ostrva desilo nešto neobično i opasno. Zadobili su opekotine i počeli da gube kosu.
Iako je reč o simptomima radijacione bolesti, američke vojne vlasti su im govorile da nema razloga za brigu.
Nekoliko godina kasnije počela da se rađaju djeca sa teškim genetskim deformacijama – toliko da je čak skovan izraz "djeca meduze", jer su novorođenčad imala razvijene unutrašnje organe, ali ne i kosti, zbog čega su bila bezoblična i meka poput meduza ili grožđa. Povrh toga, devedeset posto već rođene djece na Rongelapu su oboljela od tumora štitne žljezde. Američke vlasti su i u poznim pedesetim godinama nastavile da prebacuju stanovnike sa lokacija gde su vršile nuklearne probe na pomenute atole, koji su bili pogubni po zdravlje, tvrdeći da su bezbedni za život.
Neodgovornost i laži motivisani rasizmom?
Takav tretman vjerovatno nije čudan kada se zna da su domoroci Maršalskih ostrva bili smatrani za "divljake" i "necivilizovana stvorenja nešto bliža Amerikancima od miševa", kao i da je u toku bila oštra hladnoratovska trka sa Sovjetskim Savezom u razvoju hidrogenske, odnosno termonuklearne bombe.
Stanovnici Maršalskih ostrva su praktično postali i naučni zamorčići, jer je američka vojska izrazila interesovanje za proučavanje posljedica radijacije i uputila istraživače, koji su sve do devedesetih godina prošlog vijeka uzimali uzorke njihove krvi, zuba i koštane srži, a nisu ih obavjestili o namjeni i značenju tih postupaka. I tijela preminulih domorodaca su oduzimana od porodica i odnošena u američke vojne baze na proučavanje.
Decenijama se masovno umiralo u mukama od raznih formi kancera u uslovima gdje ne postoje bolnice i odgovarajuća medicinska njega. Rak je i dalje vodeći uzročnik smrti u tom, može se reći, ukletom zemaljskom raju u Tihom okeanu.
Posljedice probe "Kasl bravo" izvedene u martu 1954. godine možda bi i bile uspješno zataškane, da se u tom prostranom i slabo naseljenom području Tihog okeana, koji u ono vrijeme nije imao komunikacione veze sa ostatkom svijeta, nije slučajno zatekao japanski ribarski brod "Daigo fukurju-maru (srpski "Srećni zmaj br. 5") sa 23 člana posade, koji su i sami bili ozračeni i vijest o nuklearnoj eksploziji prenijeli u svoju zemlju.
Nedostižna pravda
Stanovnici Maršalskih ostrva, koje su zvanično nezavisnost od američke uprave stekli 1986. godine, nakon osamostaljivanja su počeli da primaju odštetu za svoje muke, kontaminaciju hrane i vode i uništenje prirodne sredine. Ona je dostigla ukupno 604 miliona dolara.
Ovo, tvrde kritičari, treba uporediti sa kompenzacijom od 2,3 milijardi dolara koja je dodijeljena teritorijama u sastavu SAD poput Guama, koje su pretrpjele neuporedivo manje zdravstvene i ekološke posljedice od nuklearnih proba američke vojske u Tihom okeanu od samih Maršalskih ostrva, koja su bila njihovo poprište.
SAD su do zamrzavanja nuklearnih proba 1992. godine izvršile ukupno čak 1.030 detonacija, od kojih se većina desila na teritoriji matice ili pod zemljom. Međutim, kada se pogleda snaga bombi u megatonima, na Maršalska ostrva, koja su se nakon Drugog svetskog rata četiri decenije nalazila pod američkom upravom, disproporcionalno otpada čak 59 posto snage svih atomskih, odnosno, nuklearnih eksplozija koje su sprovele SAD (109 megatona).
Niko od američkih planera i izvršitelja nuklearnih proba, odnosno kreatora nehumane politike prema domorodačkom stanovništvu u područjima zahvaćenim nuklearnom devastacijom, nije bio pozvan na odgovornost pred sudom.
Mali "nuklearni tribunal" osnovan na Maršalskim ostrvima prihvatao je kolektivne tužbe za odštetu građana sa različitih atola i simbolično im dodijelio ukupnu kompenzaciju od oko dve milijarde dolara, ali ostrvska vlada, koja se i danas ekonomski i bezbjednosno nalazi u zavisnom položaju od SAD, nikada nije uspjela da taj novac u cjelini dobije od Vašingtona.
To jasno ukazuje na to da sedam decenija nakon najsnažnije nuklearne probe koje su SAD ikada izvršile, koja je istovremeno i američki nuklearni eksperiment koji je prouzrokovao ubjedljivo najviše nesreće, starosjedioci živopisnih atola u Tihom okeanu nisu dobili ni blizu adekvatnu kompenzaciju za svoje patnje.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.