Conditio sine qua non ispravnog normiranja društvenih odnosa pomoću prava jesu dvije sposobnosti. Njih moraju imati, kako oni koji pišu opšte pravne norme u obliku ustava, zakona i drugih propisa, tako i oni koji ih donose.
Jedna od sposobnosti jeste intelektualna moć cjelovite spoznaje društvenih odnosa koje treba pravno normirati, što podrazumijeva i moć anticipiranja u kojim sve pravcima se (ne) mogu razvijati društveni odnosi pomoću određene pravne norme. Druga sposobnost je spoznaja (znanje) da pravna norma iz ustava ili zakona znači, ne ono što je njen pisac ili donosilac možda želio da znači, već samo ono što nam je objektivno dato u tekstu ustava ili zakona, a što se u nauci prava zove objektivnim značenjem pravne norme.
Ovo znanje je od važnosti i za cjelovito razmatranje jednog problema, čije pravilno ustavno normiranje je od i te kakve važnosti za dobro Republike Srpske, kako sada tako i u budućnosti. Kažem to zato što od stvaranja Republike Srpske, pa sve do danas, Ustavom Republike Srpske nikada nije bilo propisano pravo predsjednika Republike da i za vrijeme vanrednog stanja donosi uredbe sa zakonskom snagom o pitanjima iz nadležnosti Narodne skupštine, ako Narodna skupština Republike Srpske nije u mogućnosti da se sastane. Iako se mnogi neće složiti sa ovom tvrdnjom, ipak će morati prihvatiti tekst Ustava Srpske, jer je on, kada je o ovome riječ, neumoljiv.
U članu 81, stav 2. prvobitnog teksta tog ustava ("Službeni glasnik Republike Srpske", broj 21 iz 1992. godine) bilo je doslovno propisano: "Predsjednik Republike, po svojoj inicijativi ili na prijedlog Vlade, za vrijeme ratnog stanja ili neposredne ratne opasnosti, donosi akte o pitanjima iz nadležnosti Skupštine, koje podnosi na potvrdu Narodnoj skupštini čim ona bude u mogućnosti da se sastane." Kako vidimo, ustavotvorac je prvim tekstom Ustava Republike Srpske dao pravo njenom predsjedniku da samo za vrijeme ratnog stanja ili neposredne ratne opasnosti donosi uredbe sa zakonskom snagom, koje zove "aktima o pitanjima iz nadležnosti Skupštine". Drugim riječima, nije ustavotvorac dao predsjedniku Republike pravo da te uredbe donosi i za vrijeme vanrednog stanja, iako je propisao mogućnost proglašenja i vanrednog stanja u Srpskoj, a ne samo ratnog stanja ili stanja neposredne ratne opasnosti.
Takvo stanje potrajaće do 11. novembra 1994. godine, kada je Narodna skupština usvojila set amandmana na Ustav Srpske, među kojima je i Amandman XXXV ("Službeni glasnik Republike Srpske", broj 28 iz 1994. godine). Tačkom 2. tog amandmana propisano je: "Predsjednik Republike za vrijeme ratnog stanja i neposredne ratne opasnosti, ako Narodna skupština ne može da se sastane, na prijedlog Vlade ili po sopstvenoj inicijativi, i nakon što sasluša mišljenje predsjednika Narodne skupštine, donosi uredbe sa zakonskom snagom o pitanjima iz nadležnosti Narodne skupštine." Dakle, opet predsjedniku Republike nije dato pravo da za vrijeme vanrednog stanja donosi uredbe sa zakonskom snagom.
Proći će poslije ovoga gotovo jedna decenija da bi Narodna skupština Republike Srpske, na sjednici održanoj 29. novembra 2003. godine, usvojila set ustavnih amandmana, među kojima je i Amandman CIX ("Službeni glasnik Republike Srpske", broj 98 iz 2003. godine). Njime je prvi put u ustavnopravnoj istoriji Republike Srpske propisano pravo predsjednika Republike da i za vrijeme vanrednog stanja donosi uredbe sa zakonskom snagom. Ne isključujem mogućnost da je ono o čemu govorim u nastavku i (zlo)namjerno učinjeno, ali ako tu (zlo)namjeru ostavimo po strani, u tom slučaju može se reći da kod ključnih aktera tadašnje politike u Srpskoj imamo školski primjer odsustva intelektualne moći (s početka ovog teksta) za cjelovitom spoznajom ovog dijela društvenih odnosa radi zaštite interesa Republike Srpske.
Naime, treba znati da je u novembru 2003. godine postojala Vojska Republike Srpske i da je tada odbrana bila u nadležnosti Republike Srpske. Tih svojih ustavnih nadležnosti će se Srpska odreći kasnije i tako ukinuti Vojsku Republike Srpske. I onda će, tek u oktobru 2005. godine, Zakonom o odbrani BiH biti propisano da Parlamentarna skupština BiH ima nadležnost da, na zahtjev Predsjedništva BiH, proglasi ratno stanje ili vanredno stanje. Ukazah na sve ovo zato što je Amandmanom CIX iz novembra 2003. godine, koji je i danas na snazi, tadašnja Narodna skupština propisala sljedeće: "Predsjednik Republike za vrijeme ratnog stanja i vanrednog stanja, koje proglase institucije Bosne i Hercegovine, ako Narodna skupština ne može da se sastane, na prijedlog Vlade ili po sopstvenoj inicijativi i nakon što sasluša mišljenje predsjednika Narodne skupštine, donosi uredbe sa zakonskom snagom i o pitanjima iz nadležnosti Narodne skupštine." Iz ove ustavne norme, a druge o ovom pitanju nema u Ustavu Republike Srpske, više je nego jasno da je njome dato pravo predsjedniku Republike Srpske da donosi uredbe sa zakonskom snagom samo za vrijeme ratnog stanja ili vanrednog stanja koje proglase institucije BiH, a ne i vanrednog stanja koje proglasi Narodna skupština Republike Srpske. I ovdje sada možemo shvatiti koliko je važno ono na šta ukazah na početku ovog teksta, rekavši da normotvorci moraju imati znanje da pravna norma iz ustava znači, ne ono što je njen pisac ili donosilac možda želio da znači, već samo ono što nam je objektivno dato u tekstu ustava. Citirani tekst Amandmana CIX je više nego jasan i objektivno ima samo jedno značenje, a to je da predsjednik Republike Srpske, nažalost, nema ustavno pravo da donosi uredbe sa zakonskom snagom ukoliko Parlament BiH kao institucija BiH nije proglasio ratno stanje ili vanredno stanje, što u slučaju aktuelnog virusa korona taj parlament nije učinio.
Navedeno normiranje, na koje se svojevremeno, u novembru 2003. godine, odlučila Narodna skupština Republike Srpske usvojivši Amandman CIX, u konačnom je i dokaz njene tadašnje nemoći anticipiranja u kojim sve pravcima se ne mogu razvijati društveni odnosi pomoću pravne norme iz tog amandmana. Ovim hoću reći sljedeće, čime i završavam ovaj tekst. Naime, Republika Srpska prema svom ustavu (Amandman CVII) ima pravo, što je u skladu i sa Ustavom BiH, da proglasi vanredno stanje za Republiku ili dio Republike u slučaju ugrožavanja bezbjednosti, usljed elementarnih nepogoda (poplava, zemljotresa i požara), prirodnih katastrofa, epidemija, povreda ljudskih prava i sloboda i normalnog funkcionisanja ustavnih organa Republike. Međutim, ni u Amandmanu CVII niti u bilo kojoj drugoj odredbi Ustava Srpske nije propisano pravo predsjednika Republike Srpske da i u slučaju tog vanrednog stanja, a ne samo onog proglašenog od strane institucija BiH, može da donosi uredbe sa zakonskom snagom o pitanjima iz nadležnosti Narodne skupštine, ako ta skupština nije u mogućnosti da se sastane. Zato je neophodno da, poučene iskustvom i posljedicama aktuelnog virusa korona koje nam se mogu ponoviti, institucije Republike Srpske što prije dopune Ustav Srpske amandmanom koji bi glasio: "Predsjednik Republike za vrijeme ratnog stanja i vanrednog stanja koje proglase institucije Bosne i Hercegovine, kao i za vrijeme vanrednog stanja koje proglasi Narodna skupština u skladu sa Ustavom Republike Srpske, ako Narodna skupština ne može da se sastane, na prijedlog Vlade ili po sopstvenoj inicijativi i nakon što sasluša mišljenje predsjednika Narodne skupštine, donosi uredbe sa zakonskom snagom i o pitanjima iz nadležnosti Narodne skupštine."
Tek takvim amandmanom, koji bi sadržavao i riječi "kao i za vrijeme vanrednog stanja koje proglasi Narodna skupština u skladu sa Ustavom Republike Srpske", a kojih sada nema u Ustavu Republike Srpske, bila bi otklonjena jedna ustavna patologija na koju sam želio ukazati ovim tekstom. Nadam se da će takav amandman biti usvojen u skorije vrijeme. Treba to učiniti, jer je to za dobro Republike Srpske.
(sudija Okružnog suda u Banjaluci)
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.