Kad slušam izvođenje Bahove muzike, čitavo je moje biće potreseno i čini mi se kao da mi ne trebaju uši, oči, niti ostala čula, kazao je velikan svjetske i njemačke književnosti Johan Volfgang Gete o svom imenjaku i još jednom velikanu, ali na polju muzike - Johanu Sebastijanu Bahu.
Kompozitor, orguljaš i čembalista iz doba baroka, priznat je kao jedan od najvećih kompozitora i stubova univerzalne kulture, a njegova djela zapažena su zbog intelektualne dubine, tehničkog savršenstva i umjetničke ljepote.
Rođenjem, 1685. godine u njemačkom Ajzenahu, predodređen je da postane jedan od najboljih kompozitora svih vremena, a 21. marta navršava se 336 godina od njegovog dolaska na svijet, koji je promijenio izuzetnim djelima sa različitim temama života i smrti, emocije i razuma, njemačke tradicije i religije, nekada u kombinaciji sa tradicijama poput italijanske i francuske.
DJETINJSTVO I PRVI MUZIČKI KORACI
Bahov otac Johan Ambrozijus, profesionalni violinista, bio je zaposlen kod vojvode od Saksonije i Ajzenaha te je bio i glavni gradski muzičar, a muzika je imala važnu ulogu u opstanku porodice Bah. Pored oca muzičara, Bah je imao i dva ujaka koja su se profesionalno bavila muzikom. Nesumnjivo, on je napredovao pjevajući u crkvenom horu, a što je bio stariji, pjevao je zahtjevnije i složenije muzičke kompozicije i razvijao dječački sopran.
Kao osmogodišnjak pohađao je školu u Ajzenahu, u kojoj je stekao solidna znanja iz gramatike latinskog jezika i vjeronauke. Sa devet godina ostao je bez majke, a njegov otac ubrzo se opet oženio. Međutim, mjesec dana poslije ženidbe, 1695. godine i on je preminuo. Bahova porodica okupila se oko siročadi, a Johan Sebastijan odveden je u kuću svog brata Johana Kristofa, orguljaša u Ordrufu.
Iako je to bio izuzetno težak period za porodicu, život s bratom u Ordrufu bio je dobar za Bahov muzički razvoj - kao dobar i cijenjen muzičar, Johan Kristof mladog Baha naučio je da svira klavir i pomogao mu da nauči komponovanje.
UZORI
Kao petnaestogodišnjak Johan Sebastijan preselio se u Lineburg, gdje se pridružio crkvenom dječačkom horu, a budući da je imao preporuke nastavnika muzike iz Ordrufa, dobio je stipendiju. Za to doba muzika u lokalnoj crkvi bila je izuzetna. U drugoj lineburškoj crkvi orguljaš je bio Georg Bem, čije su sviranje i kompozicije zainteresovali Johana Sebastijana.
ZLATNO DOBA
Sa sedamnaest godina Bah je bio spreman da radi. Nesumnjivo je bio dovoljno obrazovan da krene na univerzitet, ali sebi nije mogao to da priušti, a muzika ga je neodoljivo zvala. Prvi posao je dobio 1703. godine, u gradiću Arnštat, a gradsko vijeće ga je pozvalo da isproba njihove nove orgulje - kad su ga čuli kako svira, pozvali su ga da odmah počne da radi.
U Arnštatu se upoznao s još nekima od svojih rođaka, uključujući i Mariju Barbaru, dalju rođaku, za koju se vezao. Ali posao mu baš i nije išao kako valja. Zato je zatražio odsustvo da ode u Libek, gdje je nastupao čuveni orguljaš Bukstehude, a u Arnštat se vratio tek nakon četiri mjeseca samo da bi naišao na još neslaganja. Građanima se nisu dopala nova muzička djela koja je napisao i izveo. Ali u obližnjem Milhauzenu svirao je pripadnicima vlasti koji su bili toliko oduševljeni njegovim talentom da su mu odmah ponudili ugovor.
VAJMAR - SAVRŠENO RADNO OKRUŽENJE
U avgustu 1707. godine u crkvi u blizini Arnštata, Bah se vjenčao sa rođakom Marijom Barbarom, a ubrzo mu je ponuđeno i novo radno mjesto. Vilhelm Ernst, vojvoda od Saksonije i Vajmara, bio je zaljubljenik u muziku i mada je bio neobično strog i disciplinovan vladar, pokazao se kao odličan Bahov poslodavac i u Vajmaru mu je načinio savršeno okruženje za komponovanje. Plata mu je udvostručena i postao je dio prefinjenog i obrazovanog društva, a vojvoda ga je podsticao da komponuje, naročito muziku za orgulje. Vajmarski dvor je, u skladu s vojvodinim ukusom, bio skroman, ali je istovremeno bio spreman za Bahove muzičke novine i za barokne muzičke koncerte kojima ih je kompozitor razgaljivao u dvorskoj kapeli. Pokušavali su da ga odvuku od Vajmara, ali mu je vojvoda povećao platu i 1714. godine dao mjesto dirigenta hora. U Vajmaru Bah je i dalje proučavao djela drugih kompozitora, a tu je komponovao i svoja najbolja djela za orgulje.
NEVOLJE ZBOG NOVOG PRIJATELJSTVA
Tokom radnog vijeka Bah se stalno uplitao u kontroverzne situacije, a nažalost, ni Vajmar, uprkos odličnim uslovima za rad, u tome nije bio izuzetak. Princ Ernst Avgust, vojvodin nećak nasljednik, stalno je bio u sukobu sa konzervativnim ujakom. Nažalost, Bah, koji je Ernsta podučavao klaviru i dobro ga poznavao, nije primijetio da se to vojvodi ne sviđa i nastavio je da njeguje prijateljske odnose s princom. Rezultat svega toga je bio da Bahu nije dodijeljena pozicija kapelmajstora kad je 1716. godine to mjesto ostalo upražnjeno. Bah se zbog toga smrtno uvrijedio i prestao je da komponuje kantate. Na sreću, zet princa Ernsta Avgusta bio je princ Leopold od Anhalt-Ketena, koji je želio da Bah postane njegov dvorski muzičar. U Ketenu je uglavnom pisao svjetovnu muziku.
NOVA PRILIKA I PROCVAT BAHOVE MUZIKE
Nakon burnog života i brojnih incidenata u Vajmaru, Bah je dobio novu priliku u Ketenu. Kao dvorski dirigent, bio je plaćen kao drugi po hijerarhiji dvorski službenik. Ipak, život je ubrzo postavio umjetnika pred nova iskušenja, ali je on do kraja ostao vođen izuzetnim talentom i beskompromisnim karakterom.
Princ je pokazao razumijevanje za njegove potrebe. Imao je mali, ali izuzetno dobar orkestar, sa kojim je Bahova muzika doživjela procvat. Stvorio je brojna djela kako bi privukao pažnju učenika i podstakao ih da vježbaju na pravi način. Rezultat toga su djela poput "Dobro temperovanog klavira", sastavljenog od 48 preludijuma i fuga koji Baha izdvajaju kao majstora klavirske muzike.
SMRT PRVE SUPRUGE I ZASNIVANJE NOVE PORODICE
Marija Barbara umrla je 1720. godine, a Bah je ostao sam sa četvoro djece. U to vrijeme običaj je bio da se u takvim situacijama muškarac ubrzo opet oženi. Sačekao je godinu i po dana, a onda se oženio Anom Magdalenom Vilken. Ona mu je rodila trinaestoro djece. U Ketenu je trebalo da sve opet bude kako treba. Ali nije bilo tako. Princ se oženio ženom koja nije voljela muziku, pa samim tim ni omiljenog dvorskog muzičara svog muža. Bah je počeo da traži drugi posao. I to u svijetu crkvene muzike.
POVRATAK CRKVENOJ MUZICI
Crkva Svetog Tome u Lajpcigu bila je centar snažne muzičke i luteranske tradicije, a pozicija vođe crkvenog hora bila je važna i uticajna. Nažalost, bila je to pozicija koja je bila pod uticajem tri organa vlasti - školskog rektora, gradskog vijeća i crkvenog odbora. A svi oni su bili ljubomorni na uticaj i moć koju je ta pozicija imala i svi su imali različite ideje o značaju muzike. To bi za svakog bilo nezgodno, a za Baha je Lajpcig bio pravo "minsko polje". Bahov prijatelj, eminentni kompozitor Georg Filip Teleman prijavio se prvi za mjesto kapelmajstora, pa se Bah nije uplitao. Međutim, Teleman je zbog bolje ponude prethodnih poslodavaca odustao i Bah je postao vođa crkvenog hora u Crkvi Svetog Tome u Lajpcigu.
Plata je bila manja nego u Ketenu. Međutim, Bah je tu opet mogao da komponuje crkvenu muziku - završio je veliki oratorijum "Pasija po Jovanu", koji će prvi put biti izveden u crkvi.
Na prethodnim poslovima, izuzev u Ketenu, Bah se svađao s poslodavcima, što je nesumnjivo bilo povezano s njegovim beskompromisnim karakterom. Ali nevolje su se uglavnom javljale zbog toga što zahtjevi posla koji je Bah obavljao nisu odgovarali njegovim talentima, zbog neznanja muzičara s kojima je morao da radi i česte ljubomore i muzičkog neznanja kolega i poslodavaca.
SMRT
U Lajpcigu je napisao svoja glavna klavirska djela, drugu svesku "Dobro temperovanog klavira", "Muzičku žrtvu", "Umjetnost fuge" (ostala nedovršena), preko 200 kantata, od kojih je sačuvano 126, kolosalni opus djela za orgulje, četiri pasije, magnifikat, tri oratorijuma, kao i svoju "Misu u h-molu".
Počeo je da gubi vid 1745. godine, a 1749. bio je veoma lošeg zdravlja, o čemu svjedoči pismo gradskim vlastima u kojem se pominje popunjavanje muzičkih funkcija koje je vršio Bah u slučaju njegove smrti. Preminuo je 28. jula 1750. godine, a sahranjen je u Crkvi Svetog Jovana u Lajpcigu, koja je uništena u Drugom svjetskom ratu. Od 1950. godine počiva u Crkvi Svetog Tome.
Bahova zaostavština procijenjena je na 1.159 talira, i sastojala se od pet čembala, dva harpsikorda, tri violine, tri viole, dva čela, viole da gamba, laute, spineta i 52 knjige o religiji. Ali nematerijalna baština koja je ostala iza velikog kompozitora je nemjerljiva te ga i danas slave zbog njegove muzike.
Najpoznatija djela
DUHOVNE KOMPOZICIJE
"Hristos je ležao u samrtnim mukama"
"Imao sam mnogo jada"
"Snažna tvrđava je naš Bog"
"Misa u h-mou"
SVJETOVNE KOMPOZICIJE
"Kantata o kafi"
"Seljačka kantata"
"Francuske svite"
"Italijanski koncert"
"Goldberg varijacije"
"Hromatska fantazija i fuga"
"Umjetnost fuge"
"Trostruki koncert za flautu, violinu i klavir"
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.