ISTOČNO SARAJEVO - Na današnji dan 1995. godine, u dva časa i dvanaest minuta, počelo je Nato bombardovanje Republike Srpske u kome je ubijeno više od stotinu civila.
Na položaje Vojske Republike Srpske Nato avijacija bacila je ukupno 1.026 bombi, od čega 708 vođenih. Ukupna težina bačenog eksploziva iznosila je oko 10.000 tona.
Nato je u akciji pod nazivom "Namjerna sila" koristio radioaktivnu municiju, uz "objašnjenje" da ona treba Srbe u BiH da "dovede za pregovarački sto". Napadi su trajali do 14. septembra.
Za bombardovanje Hadžića, Vogošće, Ilijaša, Jahorine, Pala i Bratunca, mjesta koja su bila pod kontrolom Vojske Republike Srpske, Nato je koristio osiromašeni uranijum, a od njegovih posljedica umrlo je najviše bivših stanovnika opštine Hadžići, koji su se, nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, preselili na područje Bratunca.
Na bratunačkom groblju, samo četiri godine nakon bombardovanja, sahranjeno je oko 400 ljudi, od kojih je većina bolovala od neke vrste karcinoma.
I mnogi strani vojnici, koji su boravili na ovim područjima u toku i nakon bombardovanja, danas imaju slične zdravstvene probleme.
Prvog dana operacije na nebu iznad Pala, u okršaju srpske artiljerije i aviona Alijanse, koji su mještani posmatrali sa ulica, oko 17.00 časova raketom "zemlja-zemlja" oboren je francuski "Miraž 2000".
Avion je pao 20 kilometara jugoistočno od Pala, a dva pilota spasila su se katapultiranjem.
Nato avijacija je 9. septembra 1995. godine počela da djeluje i na sisteme protivvazdušne odbrane na sjeverozapadu Republike Srpske.
Napadi su prekinuti 12. i 13. septembra zbog lošeg vremena, a 14. septembra postignut je dogovor da Vojska Republike Srpske povuče teško oružje iz takozvane Zone bezbjednosti što je i učinjeno zaključno sa 17. septembrom.
"Namjerna sila" uslijedila je dvadesetaka dana nakon pada Republike Srpske Krajine. Kada se pogleda razvoj događaja tog avgusta 1995. godine, jasno je da je cilj bio slabljenje moći Vojske Republike Srpske, koja je bila u znatnoj borbenoj prednosti u odnosu na neprijatelja.
Istovremeno sa "Namjernom silom" pokrenuta je i Nato akcija "Mrtvo oko" čiji je cilj bio onesposobljavanje protiv-vazdušnog sistema odbrane Vojske Republike Srpske. Tom prilikom bombardovan je radar na Jahorini.
Povod za agresiju Nato pakta bila je eksplozija na sarajevskoj pijaci Markale, koja se dogodila 28. avgusta 1995. godine, a za koju su optuženi Srbi.
U izvještaju nezavisne komisije iz tog perioda navedeno je da "ne postoje jasni dokazi da su granate došle sa srpskih položaja", što je potvrdio lično i Jasuši Akaši, tadašnji izaslanik generalnog sekretara UN za Balkan.
Tadašnji komandant UNPROFOR-a general Majkl Rouz izjavio je nakon incidenta da ne može da se utvrdi odakle je granata ispaljena.
Ruski pukovnik Andrej Demurenko, koji je bio komandant ruskog mirotvoračkog bataljona u Sarajevu i učestvovao u istrazi, izjavio je da su Srbi "nepravedno bili optuženi samo da bi Nato imao povod za napad".
On je istraživao slučaj "Markale" na osnovu analize koju su napravili Francuzi. Neposredno nakon granatiranja pijace u Sarajevu, obišao je i mjesto odakle su navodno gađali srpski minobacači. Na površini od stotinu metara, gdje je trebalo da bude zakopan navodni minobacač, nije bilo apsolutno nikakvih tragova na travi.
Drugo mjesto, gdje su po francuskim proračunima trebalo da budu srpski minobacači, bilo je šumovito. Dobro je poznato, objašnjavao je tada Demurenko, da minobacači ne mogu da gađaju iz šume, jer grane mogu da zaustave granatu.
Takođe, i zbog zgrada koje okružuju Markale, granata ni slučajno nije mogla stići sa srpskih položaja.
Demurenko je i u oktobru 2012. godine, kao prvi svjedok odbrane na suđenju Radovanu Karadžiću u Haškom tribunalu, ponovio da minobacačka granata na sarajevskoj pijaci Markale nije mogla biti ispaljena sa položaja Vojske Republike Srpske.
"Markale nisu bile pogođene minobacačkom granatom, to je bio teroristički akt na ulicama Sarajeva", rekao je on na svjedočenju.
Mnogi su još tada tvrdili da su snage Alije Izetbegovića inscenirale, odnosno same izvršile napad na sopstvene civile kako bi izazvale Nato bombardovanje Republike Srpske.
Moskovski istoričar Konstantin Nikiforov došao je do informacija da u avgustu 1995. godine Markale nisu gađane iz minobacača, već su, po scenariju zapadnih obaveštajnih službi, tu krvavu akciju obavili muslimani, sa jedne od susjednih višespratnica.
Ali, uprkos svim dokazima i saznanjima, međunarodna zajednica je optužila Vojsku Republike Srpske i iskoristila to granatiranje kao povod za bombardovanje.
Podaci umirujući, ali ljudi umiru
Nato snage su koristile osiromašeni uranijum za napade na Republiku Srpsku 1995. godine, a posljedice su velike - na pojedinim lokacijama u opštini Hadžići i proteklih godina izmjeren je povišen stepen kontaminacije.
Nema tačnih podataka o broju umrlih i oboljelih od uticaja radioaktivnog i toksičnog osiromašenog uranijuma, koji su snage NATO-a koristile u bombardovanju položaja Vojske Republike Srpske 1995. godine - ističe novinar i publicista Nedeljko Zelenović.
Zelenović, koji je nakon rata izbjegao iz Hadžića, gdje je Tehničko-remontni zavod bio meta bombi NATO-a, ukazao je na činjenicu da institucije u BiH nevoljko govore o problemu osiromašenog uranijuma i njegovog štetnog dejstva na stanovništvo.
On je napomenuo da je stopa smrtnosti Hadžićana bila četiri puta veća nego stopa smrtnosti kod stanovnika Bratunca, gdje su izbjegli ljudi iz Hadžića.
Zelenović je podsjetio da su odmah nakon bombardovanja 1995. godine u Hadžiće stigli stručnjaci iz Vinče koji su obavili mjerenja, ali nikad nisu objavili podatke, jer tadašnja vlast u Srbiji to nije dozvoljavala.
"Od institucija BiH tim pitanjem se 2005. godine bavila Komisija Parlamentarne skupštine BiH za istraživanje posljedica radijacije osiromašenog uranijuma, kojom je tada predsjedavala Jelina Đurković, a Komisija je utvrdila da je na BiH tokom NATO bombarodavanja palo oko 3,5 tona bombi i zrna sa osiromašenim uranijumom, ali se na tome stalo“ - ističe Zelenović.
Prema izvještaju UN Programa za zaštitu životne sredine pod nazivom "Osiromašeni uranijum u BiH - postkonfliktna procjena žitotne sredine“ iz 2003. godine, utvrđena je prisutnost municije sa osiromašenim uranijumom na tri lokacije: Tehničko-remontni zavod u Hadžićima, kasarna "Žunovnica" i Skladište artiljerijskog oružja na Han Pijesku.
U tom izvještaju se navodi da je sedam godina nakon bombardovanja korodiralo - nestalo oko 25 odsto penetratora, koji su prodrli u zemlju.
Analiza kaže da se za 25 do 35 godina očekuje da svi metalni penetratori od osiromašenog uranijima kompletno iskorodiraju i nestanu, te da je rizik od kontaminacije tla veoma niska.
U izvještaju se, međutim, ukazuje da postoje mnoge nesigurnosti kada je riječ o mogućnosti da uranijum dospije u vodu za piće, pa bi zbog toga u budućnosti, u blizini pogođenih lokacija, trebalo vršiti analizu vode.
Mada je gađana srpska terotrija, uranijum je zahvatio i dijelove Federacije BiH.
Ispitivanja radioaktivnosti na području Hadžića provođena su u više navrata, izjavio je svojevremeno Srni direktor Zavoda za javno zdravstvo Federacije BiH Željko Ler. On podsjeća da su tokom 2003. godine, prema Planu aktivnosti Federalne uprave civilne zaštite, obavljena mjerenja na 37 lokaliteta.
"Rezultati terenskog i laboratorijskog rada potvrdili su postojanje kontaminacije na dvije lokacije - Tehničko-remontni zavod /TRZ/ u Hadžićima i kasarna `Žunovnica` na području Federacije BiH", precizirao je Ler.
On napominje da je tokom 2004. godine urađena kontrola vode i tla na prisustvo osiromašenog urana.
"Izmjerene vrijednosti koncentracije urana u vodi bile su niže od granične vrijednosti - potvrdila je Svjetska zdravstvena organizacija", navodi Ler.
Mjerenjem u zemlji utvrđeno je prisustvo radioaktivne kontaminacije osiromašenim uranom u tačkama kontaminacije oko zastalih fragmenata municije, poslije čega su preduzete zaštitne mjere, poput uklanjanja ili betoniranja.
"Ispitivanja radioaktivnosti životne sredine na području Hadžića ponovljena su 2007, 2008. i 2009. godine. Radioaktivnost u ispitivanim uzorcima ne upućuje na prisustvo radioaktivne kontaminacije, a vrijednosti su na nivou vrijednosti u drugim dijelovima Federacije BiH", kaže Ler.
On podjseća da su, osim navedenih, u okviru IPA programa /2009/ projekta "Jačanja tehničkih kapaciteta monitoringa radionukleida u životnoj sredini BiH", predviđena specifična ispitivanja u rejonu Hadžića i Han Pijeska u okviru opšteg državnog monitoringa radioaktivnosti.
"Očekuje se da Regulatorna agencija BiH za radijacionu
i nuklearnu bezbjednost definiše zahtjeve za ispitivanje radioaktivnosti u budućem Pravilniku o monitoringu radioaktivnosti u životnoj sredini", napominje Ler.
Prema izvještaju UN Programa za zaštitu životne sredine "Osiromašeni uranijum u BiH - postkonflikna procjena životne sredine" iz 2003. godine utvrđena je prisutnost municije sa osiromašenim uranom na tri lokacije: Tehničko-remontni zavod u Hadžićima, kasarna "Žunovnica" i Skladište artiljerijskog oružja u Han Pijesku.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.