BANJALUKA, BRISEL - SAD i EU su dva najveća i najznačajnija partnera kada je u pitanju globalna bezbjednost, a mehanizam kroz koji se ovo partnerstvo ostvaruje je NATO savez, stvoren krajem četrdesetih godina prošlog vijeka, kako bi se suprotstavio vojnom bloku koji je predvodio tadašnji Sovjetski Savez.
Danas EU i SAD svoj savez vide kroz prizmu zaštite globalnog poretka zasnovanog na institucijama koje su kreirane poslije Drugog svjetskog rata, a tu prije svega kao svoje glavne globalne rivale vide Kinu i Rusku Federaciju.
Iako se u većini tema kad je u pitanju pomenuta globalna strategija slažu, između EU i SAD postoje i određene razlike. Primjera radi, EU je znatno ovisnija o energentima iz Rusije, od čije cijene zavisi ne samo bezbjednost cijelog kontinenta, nego i konkurentnost evropske privrede.
Osim toga, iako i SAD imaju značajne ekonomske odnose s Kinom, EU je puno ranjivija na globalne poremećaje, posebno kad je u pitanju Kina, kao druga najveća ekonomija na svijetu. To se posebno može reći za Njemačku, koja predstavlja privredni motor Evrope, a u kojoj više od polovine bruto domaćeg proizvoda zavisi od izvoza.
Ono u vezi sa čim se EU i SAD slažu je zabrinutost da bi Zapad mogao izgubiti trku s Kinom kad su u pitanju nove tehnologije, zbog čega su spremni pojačati saradnju u oblasti proizvodnje čipova, regulacije tehnoloških divova, upravljanja bazama podataka i razvoju vještačke inteligencije. Zbog toga ovih dana treba da počne s radom Tehnološko-trgovinski savjet između SAD i EU. Upravo je u kontekstu zajedničkih interesa SAD i EU, ali i manjih razlika, moguće razumjeti odbrambene aranžmane koji se prelijevaju kroz
NATO, kao zajednički odbrambeni savez. Iako EU nedvosmisleno želi da ostane u NATO-u i kroz NATO u uskom partnerstvu sa SAD, EU želi više strateške autonomije u polju bezbjednosti, zbog čega je, u dogovoru sa SAD, lansirala inicijativu "Strateški kompas".
Iako se SAD ne slažu sa svim aspektima ove inicijative, u najvećoj mjeri SAD je podržavaju jer žele da EU preuzme na sebe veći stepen odgovornosti kada su u pitanju odbrana i bezbjednost na evropskom kontinentu.
Primjera radi, SAD smatraju da, iako kroz ovu inicijativu neće dobiti sve što bi željele od Evropljana kad je u pitanju odnos prema Rusiji i Kini, ako bi EU preuzela veći teret odbrane na sebe, SAD bi mogle veći fokus preusmjeriti na Aziju, posebno na Kinu, što bi im omogućilo veći manevarski prostor i bolje prilike da ostvare svoje interese, ali i poboljšalo šanse i SAD i EU da ostvare pobjedu u tehnološkom ratu s Kinom.
Prema informacijama Evropske spoljnopolitičke službe, kojoj je trenutno na čelu visoki predstavnik za bezbjednost Žozef Borel, EU želi više strateške autonomije na globalnom nivou. EU vidi tri glavna razloga za veću autonomiju u odbrambeno-bezbjednosnoj politici.
Prvi razlog su definisali kao globalne prijetnje u koje ubrajaju krizu globalizacije, sve veće rivalstvo supersila, klimatske promjene i borbu za resurse, migratorne pritiske i prijetnje multilateralnom sistemu.
U kategoriju regionalnih prijetnji ubrajaju regionalne sukobe i potencijalne nestabilnosti, slabu vladavinu prava u susjedstvu, međudržavne tenzije, spoljne uticaje na društvene procese u EU, kao i razne prijetnje koje pripisuju nedržavnim akterima.
U trećoj kategoriji su definisali direktne prijetnje prema EU, a u koje ubrajaju hibridne alate, disruptivne tehnologije, dezinformacije i terorizam. Kroz sve tri oblasti promaljaju se i izazovi koji se mogu pripisati digitalnim tehnologijama.
S obzirom na to da su ovo oblasti kojima se tijesno bavi i sam NATO, i ta vojno-politička organizacija definisala je svoj odnos prema "Strateškom kompasu", odnosno prema EU.
Mirsea Geoana, zamjenik državnog sekretara NATO-a, rekao je da "Strateški kompas" ne zamjenjuje NATO, već ga čini jačim. On je podsjetio da je na NATO samitu u junu ove godine, kojem je prisustvovao i američki predsjednik Džo Bajden, glavna tema bila produbljivanje saradnje EU i NATO-a.
Sve teme koje su dio "Strateškog kompasa" naznačene su i kao glavne teme odbrambene agende, koju čini "Agenda 2030".
Iako se na stranici NATO-a o odnosima s EU ova inicijativa ne spominje direktno, naveden je čitav niz koraka u odnosima EU i SAD, a koji su se počeli razvijati odmah nakon pada Berlinskog zida, u vrijeme kada je NATO tražio svoju ulogu u postsovjetskom globalnom poretku.
EU i NATO 2002. godine su postigli sporazum koji je utabao put ka samostalnim EU operacijama, a kojima bi NATO bio logistička i politička podrška.
Naredne godine ovi aranžmani finalizirani su u sporazumu "Berlin plus", mada u to doba Kina nije spominjana kao direktni rival.
Prvi put kada su i Rusija i Kina dobile veću zapaženost kada je u pitanju globalna bezbjednost bilo je nakon ruske aneksije Krima, a odnos prema Kini počeo se značajnije mijenjati tokom administracije Donalda Trampa.
Finalni pečat novog odnosa EU i NATO-a postavljen je na NATO samitu u Briselu 2018. godine, kada se EU obavezala da će značajnije doprinositi odbrambenim resursima Alijanse, odnosno težiti ka tome da dva odsto BDP-a svake zemlje bude usmjeren u odbranu. "Strateški kompas" je sve dotadašnje napore pretočio u formalni dokument.
Objavljivanje ovog teksta je dijelom finansirano grantom Ministarstva spoljnih poslova Sjedinjenih Američkih Država (Department of State). Mišljenja, nalazi i zaključci koji su ovdje navedeni pripadaju autorima i ne odražavaju nužno mišljenja, nalaze i zaključke Ministarstva spoljnih poslova Sjedinjenih Američkih Država.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.
