Na današnji dan, prije tačno 25 godina, mještani sela Gornjih Vijačana, pronašli su temelje manastira Stuplje, jednog od najljepših i najskrovitijih manastira Eparhije banjalučke.
Dušan Jotić, nastavnik istorije i Mitar Malešević, temelje najmanjeg manastira Eparhije banjalučke pronašli su na njivi koja je dugi niz godina obrađivana.
Ljepote manastira
Manastir je smješten na granici opština Prnjavor, Čelinac i Teslić, u selu Gornjim Vijačanima. Udaljen je dva kilometra od seoskog naselja.
Pejzaž oko Manastira je bajkovit: dolina u kojoj je smješten okružena je brdima obraslim gustom listopadnom šumom, kroz manastirski posjed protiče rječica Manastirica, a prirodni ambijent upotpunjuje mnoštvo biljnih vrsta koje, naročito ljeti, čine ovaj prostor veoma prijatnim.
Iz sela se do Manastira dolazi makadamskim putem, koji prati tok rječice Manastirice. Ova rječica teče i u vrijeme najvećih suša. Od početka manastirskog posjeda put je oivičen drvoredom borova, koji su zasađeni iste godine kada su pronađeni temelji Manastira i razvili su se u visoka borova stabla neobične ljepote.
Istorijat manastira
Narodno predanje osnivanje ove svete porodice vezuje za svetorodnu lozu Nemanjića. Međutim, još nemamo tačnih pisanih podataka koji bi to potvrdili. Poznato je da se Manastir Stuplje prvi put spominje u Kruševskom pomjaniku, u drugoj polovini XV vijeka, gdje su bila zapisana imena monaha ovoga Manastira. Da je Manastir zaista postojao i da je u njemu bio aktivan monaški život, saznajemo iz većeg broja rukopisnih knjiga koje su stupljanski monasi, bježeći od Turaka, prenijeli u Slavoniju.
Iz jedne od njih, u zapisu iz 1696. godine, saznajemo da je Manastir Stuplje opustio i sasvim izgorio. Od toga vremena polako se gubi materijalni trag postojanja ovog Manastira. O nekadašnjoj slavi Manastira svjedoči predanje među mjesnim narodom, koje se prenosilo sa koljena na koljeno, kao i sačuvane knjige koje se nalaze u bibliotekama i muzejima: Prolog ljetni, Bogorodičnik, Panagirik, Trebnik, Tipik, te Akatistnik, koje sadrže zapise o bitisanju Stuplja. Mnogi istraživači istorije manastira Eparhije banjalučke moguće postojanje Manastira Stuplje vezivali su za više lokaliteta u blizini Manastira Liplje; podatak da su manastiri Liplje i Stuplje bili u blizini – bio je jedini trag za lociranje Stuplja. Međutim, gotovo 300 godina niko nije uspio sa sigurnošću da utvrdi gdje je Stuplje postojalo.
U vrijeme građanskog rata u Bosni i Hercegovini, kao poseban dar ovdašnjem narodu otkriveno je postojanje Manastira Stuplje na mjestu gdje je danas obnovljen.
Naime, 9. marta 1994. godine mještani sela Gornjih Vijačana − Dušan Jotić, nastavnik istorije, i Mitar Malešević, pronašli su crkvene temelje na njivi koja je dugi niz godina obrađivana i na kojoj su mještani sijali ljetinu.
Trag da se tu nalazi "neka stara crkva" postojao je u narodnom predanju, pa su stariji domaćini upućivali omladinu i djecu da to poštuju "i ne igraju se na mjestu gdje je nekada bila crkva".
Pored toga, mještani svjedoče da se sve do šezdesetih godina dvadesetog vijeka na ovom mjestu mogao naći tesani kamen koji su neki od njih, ne znajući da je nekada pripadao crkvi, vozili svojim domaćinstvima kao građevinski materijal.
Nadležni sveštenik, protonamjesnik Radomir Maletić, saznavši za pronalazak temelja, odmah je obavijestio episkopa banjalučkog Jefrema, koji je blagoslovio arheološka iskopavanja.
Obnova manastira
Ispitavši teren i uvjerivši se da je to zaista manastirska crkva koja je pripadala Manastiru Stuplje, on je blagosiljao da se počne obnavljati ova svetinja. Postavljen je Časni Krst, a na Tominu nedjelju 8. maja 1994. godine održana je i prva molitva − osvećenje krsnog znamenja i zemljišta.
Od toga dana ovo je Zavjetni dan u Manastiru Stuplje, koji se posebno svečano molitveno obilježava kao dan vaspostavljanja molitvenog života u ovoj svetinji.
Sredinom 1994. godine izrađen je projekat prilaznog puta, regulisana su imovinsko-pravna pitanja, a u jesen iste godine put je bio u upotrebi.
Svesrdnu pomoć ovome poslu dale su opštine Prnjavor i Čelinac. Nedugo zatim manastirski posjed je ograđen, a izgrađena je i drvena kapela. Godine 1995, na Tominu nedjelju, osveštano je zvono i prvi put, nakon više vijekova, zazvonilo je dolinom Manastirice.
Toga dana, baš kao i prilikom osvećenja krsnog znamenja godinu dana ranije, u Manastiru Stuplje se sabralo nekoliko hiljada vjernika da zajedno sa episkopom, sveštenstvom i monaštvom iz drugih manastira Eparhije banjalučke razdijele radost Vaskrsenja Gospodnjeg i ponovnog uspostavljanja Manastira Stuplje. Temelji manastirske crkve izgrađeni su u ljeto 1995. godine, a osveštao ih je episkop banjalučki Jefrem 17. avgusta 1995. godine. Kum temelja i veliki dobrotvor u poslu njegove izgradnje, zajedno sa svojom porodicom, bio je Nedeljko Jugović iz Prnjavora.
Izgradnja konaka počela je 1996. godine na temeljima koji su otkriveni prilikom arheoloških iskopavanja. Fasada konaka zidana je od sedre i austrougarske sitne cigle − starih komada, dok je unutrašnji zid zidan sitnom ciglom.
Konak je osmišljen kao objekat za više namjena, sa svim potrebnim prostorijama za redovan monaški život. Pored kapele Svetih apostola Petra i Pavla, unutar konaka su: biblioteka, mala trpezarija, kancelarija, kelije za manastirske žitelje, te sve potrebne prateće prostorije.
U isto vrijeme radilo se na izgradnji vodovoda koji je namijenjen isključivo za potrebe Manastira. Sve ove projekte vodila je Eparhija banjalučka sa episkopom Jefremom na čelu, koji je po nekoliko puta sedmično dolazio u Stuplje, nadgledao radove, savjetovao i svesrdno pomagao da svi radovi budu uspješno završeni.
Izgradnja manastirske crkve tekla je nešto sporije, zbog načina gradnje, nabavke i obrade materijala. Crkva je 2004. godine pokrivena bakarnim limom, a tada su nabavljena tri zvona za bogoslužbene potrebe. Najveće zvono, teško 550 kilograma, dar je manastira: Gomionica, Moštanica, Liplje i Krupa na Vrbasu; drugo zvono, teško 350 kilograma, dar je Žarka Popovića i Marka Mitrovića; treće, teško 250 kilograma, dar je Dušana Torbice.
Konak sa kapelom završen je 2008. godine, a na manastirsku slavu 21. novembra iste godine episkop Jefrem ih je osveštao. Kumovi su bili Sveto i Blagoje Jotić. Toga dana Manastir je ponovo proglašen opštežiteljnim, kada je episkop Jefrem za prvog namjesnika obnovljenog Manastira postavio jeromonaha Danila Gavranovića, dotadašnjeg sabrata Manastira Moštanica.
Od vaspostavljanja opštežića počelo je uređenje unutrašnjosti manastirske crkve: postavljanje kamenog poda, uređenje zidova, izrada i postavljanje ikonostasa, izrada i postavljanje ikona po zidovima, nabavka ostalog potrebnog inventara. U isto vrijeme rađene su staze od tesanog kamena u manastirskoj porti. U nedjelju 13. jula 2014. godine episkopi sremski Vasilije (Vadić) i banjalučki Jefrem, uz sasluženje većeg broja sveštenomonaha i sveštenika, obavili su čin velikog osvećenja manastirskog hrama, čime je ozvaničen kraj građevinskih radova na manastirskoj crkvi. Po mjesnoj tradiciji kum manastirskog hrama bio je Milorad Suvajac sa porodicom. Osvećenjem manastirskog Sabornog hrama glavni dio posla na obnovi Manastira Stuplje bio je završen.
U ljeto 2017. godine počela je izgradnja novog objekta u kojem će biti trpezarija za 150 ljudi, knjižara, kapela za prisluživanje svijeća, kelije za monahe te pomoćne prostorije. Uz svesrdnu pomoć Eparhije banjalučke i blagovjernog naroda temelji su izgrađeni u prvom dijelu godine, pa su ih 16. jula iste godine osveštali episkop banjalučki Jefrem i umirovljeni episkop kanadski Georgije (Đokić). Radovi na zidanju objekta (fasada sedrom, a unutrašnji zidovi armiranim betonom i sitnom ciglom) počeli su u rano proljeće 2018. godine, a već u oktobru iste godine objekat je bio ozidan i pod privremenim krovom. Planirano je da od marta 2019. godine počne pokrivanje bakarnim limom, da bi djelimično bio opremljen do velikog manastirskog sabora, koji će ove godine biti u nedjelju 14. jula.
Redovan molitveni život
Od obnavljanja opštežića Manastir živi redovnim molitvenim životom: obavljena su dva monaška postriga, svakodnevno se vrši redovno monaško pravilo, a bratstvo prima sve više ljudi koji dolaze kao poklonici u ovu svetu obitelj. Kao najveća svetinja u Manastiru Stuplje čuva se čestica Časnog Krsta na kojem je Gospod Isus Hristos bio raspet, kao i veliki broj svetih moštiju ugodnika Božjih.
Posebno molitveno poštovanje u Manastiru odaje se Svetoj blaženoj Matroni Moskovskoj, čija se čestica svetih moštiju čuva u manastirskoj kapeli. Manastir Stuplje su bogato darovali sa Svete gore: iguman Manastira Hilandar arhimandrit Metodije darovao je dio svetih moštiju prepodobnog Georgija Vitkovića, a monah Nikodim iz Posnice Svetoga Save − kopiju Čudotvorne ikone Presvete Bogorodice Mlekopitateljnice. Manastirska biblioteka broji preko 3.000 knjiga i svakodnevno se dopunjuje.
U riznici Manastira čuva se veći broj starih štampanih bogoslužbenih knjiga, ikona, bogoslužbenih predmeta, kao i lična zaostavština episkopa banjalučkog i sremskog dr Andreja Frušića.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.