U Bosni i Hercegovini na osnovu naziva ulica u određenom gradu vrlo lako možete zaključiti koje nacionalnosti je većinsko stanovništvo u tom mjestu. Nazivi ulica promijenjeni su za vrijeme i poslije proteklog rata, a sada se razmišlja o novim promjenama jer su u ranijem periodu ulicama davani nazivi koji vrijeđaju pripadnike drugih nacionalnosti.
Najčešći naziv koji nose ulice u BiH je Omladinska ulica. Do ovog zaključka došli smo na osnovu podataka o nazivima ulica u 100 opština na području BiH od postojećih 120. Naziv Omladinska ulica ponavlja se 36 puta u 100 opština, a ono što je interesantno jeste da je ovaj naziv skoro podjednako zastupljen i na teritoriji Republike Srpske i Federacije BiH.
Zlatni ljiljani u FBiH, Svetosavska ulica u RS
Najčešći naziv koji nose ulice na području FBiH, pored Omladinske ulice, je Ulica zlatnih ljiljana. Veoma često se ponavlja i naziv Šehidska ulica, a kada je ovaj naziv u pitanju postoje razne varijacije pa imaju i nazivi Bosanskih šehida, Šehitska.
Neke ulice na teritoriji Federacije BiH zadržale su stare nazive tako da postoji i oko 15 ulica maršala Tita ili Titovih ulica.
Na području Federacije ulice često nose nazive drugih gradova, pa je zahvaljujući tome Sarajevska ulica jedan od najčešćih naziva i ima ih oko 15. Jedno od češćih imena koje nose ulice u opštinama u FBiH je i Džemala Bijedića, a ovo ime ponavlja se desetak puta.
Omiljeniji u bosanskoj istoriji definitivno je Kulin ban pa njegovo ime nosi petnaestak ulica na teritoriji FBiH.
U komisijama koje na teritoriji FBiH utvrđuju nazive ulica omiljen je naziv Mahala, pa osim što se mnogo naselja tako zove česti su i nazivi ulica Gornja, Donja, Potok, Duga i Tabak mahala, a često se nazivu mahala dodaje lično ime te postoje Džafer mahala, Hadži Huseinova mahala, Hadži Bajazidova mahala i druge.
U Republici Srpskoj najviše ulica nosi ime svetog Save, Vuka Karadžića, Petra Kočića, Nikole Tesle, te Jovana Jovanovića Zmaja. U čak trideset opština u RS nailazimo na Svetosavsku, odnosno Ulicu svetog Save.
Poslije ovih, najviše ulica u Republici Srpskoj nosi ime Gavrila Principa, kralja Petra Prvog Karađorđevića, te Nikole Pašića i Jovana Cvijića.
Više od 20 ulica u opštinama RS nosi ime Vuka Stefanovića Karadžića, reformatora srpskog jezika, a isto toliko ulica u RS nosi naziv po Kralju Petru Prvom Karađorđeviću. Opštinski organi u 20 opština Srpske usvojili su naziv ulice po Gavrilu Principu, priradniku Mlade Bosne, koji je izvršio atentat na Franca Ferdinanada, austrougarskog prestolonasljednika. Nazivi ulica Beogradska, Vidovdanska, Kosovska su takođe veoma česti, a u mnogim opštinama RS naići ćemo na Njegoševu ulicu, Ulicu Miloša Obilića, Jovana Dučića, te Dositeja Obradovića.
Nebeska ulica kod groblja
Da članovi komisije za utvrđivanje naziva ulica mogu da budu veoma maštoviti prilikom izbora i prijedloga imena ulice pokazuju nazivi ulica u nekoliko opštine u BiH. Jedna od takvih je i opština Gradiška/Bosanska Gradiška, koja ima Nebesku ulica, koja se vjerovali ili ne, nalazi nedaleko od groblja. Pored ove, u Gradiškoj ima i Neven ulica, te Ulica Tekija, Septembar 91, Cvijetna ulica, a u nazivima ulica u Gradiškoj mjesto su našli i slavni pisci dječjih bajki braća Grim.
Zanimljiv je i podatak da je Gradiška vjerovatno jedina opština u BiH kojoj su za nazive ulica poslužili i Albert Ajnšajn, najpoznatiji svjetski fizičar, te ruski kosmonaut Jurij Gagarin.
`Imena ulica mogu predložiti načelnik opštine, po svojoj incijativi ili po inicijativi preduzeća, ustanova političkih organizacija, mjesnih zajednica i građana`, naveli su iz opštine Gradiška/Bosanska Gradiška.
Dvije opštine u RS, Gradiška i Foča, imaju Dejtonsku ulice, a opština Istočna Ilidža jednoj od svojih ulica dala je naziv Aerodromska ulica.
Vrtlarska, Mala i Ulica badema nalaze se u Trebinjskom naselju Police, a tri ulice u Trebinju nose nazive Poligon, Duga i Prijeko. Ima i Sunčana ulica.
Jedna od ulica u opštini Novi grad Sarajevo nosi naziv Uplakana, a u ovoj opštini nailazimo i na Trg Barselone, te Trg Vilijama Šekspira.
Bolnička i Gimnazijska ulica nalaze se u Goraždu, a veoma neobičan naziv za ulicu je i Fiskulturna, koja se nalazi u Odžaku.
U Gračanici jedna od ulica nosi naziv Obućarska, a zanatski nazivi ulica nisu strani ni u opštini Kreševo, gdje se dvije ulice zovu Zanatska i Kovačka, niti u Ilidži, gdje jedna od ulica nosi naziv Tvornička.
Tičija ulica, kao i Ulica Kahve jedinstveni su nazivi ulica koje nalazimo u opštini Breza.
Veoma neobično zvuči i naziv ulice Drama u Gračanici, a da maštovitosti nema kraja pokazuju u drugim opštinama i ulice Drum, Kaldrma, Ograda, Trešnje, Strmi sokak...
Utvrditi sporne nazive
Stari nazivi ulica početkom rata u BiH zamijenjeni su novim. Tako je, na primjer, u Bosanskoj Krupi ulica koja je nosila ime Ive Lole Ribara, narodnog heroja iz Drugog svjetskog rata, dobila ime Zlatni ljiljani. Nekadašnje ratnike zamijenili su novi, pa je Partizanska ulica u Gradačcu postala Ulica šehida. Na području opštine Novi grad Sarajevo Skojevska ulica je ponijela ime Avde Hodžića. U nekim slučajevima nazivi nisu potpuno promijenjeni pa je u centru Sarajeva Trg oslobođenja postao Trg oslobođenja - Alija Izetbegović.
Ulica maršala Tita u Bosanskom Petrovcu postala je Bosanska ulica, a u ovoj opštini Dom partizana postao je Dom ljiljana.
U opštini Višegrad ulica koja se zvala Hamida Beširevića postala je Karađorđeva, a u Foči je Ulica Hasana Kikića ponijela ime Hajduk Veljka.
Slične promjene desile su se i u Kozarskoj Dubici, gdje je Ulica Džemala Bijedića postala Ulica kralja Milutina, dok je u istoj opštini Ulica Vuka Karadžića postala Hazarska ulica.
U opštini Čajniče Ulica Alibegovice danas nosi naziv Srpskih dobrovoljaca.
Ivan Beuz, predsjednik Komisije za promjenu i reviziju naziva ulica u Mostaru i potpredsjednik Gradskog vijeća Mostara, navodi da su nazivi ulica mijenjani kao posljedica rata u BiH i kako je koja teritorija pripadala kojem narodu.
`Ne treba zanemariti činjenicu da je u tim promjenama dolazilo do davanja naziva koji nisu primjereni današnjem vremenu, tako da Mostar nije jedini grad u BiH u kojem treba preimenovati neke ulice. Sa druge strane, vrlo je teško dogovoriti neke promjene`, navodi Beuz.
Kako kaže, promjenu naziva ulica može predložiti svaki građanin. Takav je princip i ove komisije, koja treba da razmotri koji su sporni nazivi ulica.
`Utvrdili smo sporne nazive, ali da bi došlo do promjene naziva jedne od ulica potrebno je da za to glasaju dvije trećine poslanika u Gradskom vijeću, što je objektivno veoma teško. U Mostaru su sporni nazivi Mile Budaka, Jure Francetića, Vokića i Lorkovića, jer su bili pripadnici ustaškog pokreta i mislim da ih je trebalo promijeniti kao i u Hrvatskoj`, navodi Beuz.
Dodaje da se s pomenutim žele promijeniti i neki nazivi ulica koji nisu sporni, zbog čega dolazi do zastoja i problema. Za veliki dio populacije sporni su i neki nazivi iz Drugog svjetskog rata, npr. `narodnih heroja` koji su, kako kaže, pod znakom upitnika.
`Očito je da su nazivi davani po nacionalnom opredjeljenju. Nemam ništa protiv da to tako i ostane, sem nekih naziva koji vrijeđaju druge`, navodi Beuz.
Sarajevo, Mostar i Banjaluka su gradovi u kojima je najizraženije uslijedilo mijenjanje naziva ulica.
Tako je u Sarajevu bivša Ulica Mladena Stojanovića sada Mehmed-bega Kapetanovića, Vuka Karadžića je Pehlivanuša, Đure Đakovića danas je Alipašina, Ivana Gundulića sada je Kotromanića, Ivana Mažuranića je Tabašnica, a bivša JNA danas je Ulica Zelenih beretki...
U Banjaluci nema Titove ulice, Ulica fra Grge Martića sada je Srpska, Ulica A.G. Matoša danas je Ravnogorska, banjalučko naselje Gornji šeher preimenovano je u Srpske toplice, Šehitluci se nazivaju Banj brdo, Mejdan je Obilićevo, a naselje Budžak je Lazarevo...
Skupština grada Sarajeva na sjednici 1994.godine donijela je novu odluku o obilježavanju imena ulica i trgova.
Prema riječima Tatjane Letić, višeg stručnog saradnika za prostorno uređenje u sarajevskoj opštini Centar, ovom odlukom se utvrđuju postupak i način određivanja imena ulica i trgova, kao i način vođenja registra ulica trgova i zgrada po brojevima s područja grada Sarajeva.
Vraćanje prijeratnih naziva
Zajednica udruženja građana Banjeluke nedavno je zatražila da se pitanje aktuelnih naziva ulica, naselja i trgova u Banjaluci razmotri s različitih aspekata jer je i u ovom kao i u drugim gradovima u BiH u toku ratnih godina izmijenjeno na stotine naziva ulica i naselja.
Fuad Balić, predsjednik udruženja građana Bošnjačka zajednica kulture `Preporod` u Banjaluci, rekao je da je ovo udruženje pokrenulo inicijativu za vraćanje predratnih naziva ulicama.
Prema njegovim riječima, na nedavno održanom okruglom stolu je konstatovano da sadašnje stanje naziva ulica, naselja i trgova sa istorijskog, kulturološkog, sociološkog i ustavnopravnog aspekta ne zadovoljava evropske kriterije i zahtjeve svih građana Banjaluke.
`Od 461 ulice u Banjaluci, nazive iz srpske kulturne baštine i srpskog korpusa ima 338 ulica. Iz bošnjačke povijesti i baštine tri, hrvatske kulturne povijesti 20, a ostalih 100 naziva su geografski toponimi. Analiza 403 ulice iz 1979. pokazala je da su Bošnjaci imali 81 ulicu, Hrvati 55, Srbi 114, a iz drugih republika i geografskih imena 153 ulice`, navodi Balić.
Dodaje da je u mnogim gradovima BiH u toku ratnih godina izmijenjeno na stotine naziva ulica, gradskih naselja bez odgovarajućih kriterija, stručnih tijela i rasprave građana.
`U saradnji s Komisijom za utvrđivanje naziva ulica i naselja izmijeniće se neki od postojećih naziva ulica, koji će sigurno biti na zadovoljstvo svih građana Banjaluke`, kaže Zdravko Josipović, potpredsjednik Skupštine grada Banjaluka.
Ističe da je činjenica da u gradovima Federacije BiH gotovo da uopšte nema imena srpskih istorijskih ličnosti.
`S predstavnicima Zajednice udruženja građana Banjaluka dogovorili smo da preko svojih saradnika problem naziva ulica rješavaju na nivou cijele BiH, odnosno da se zajednički pristupi izmjeni naziva ulica jer postoje određene ličnosti koje ne bi bile sporne ni u Federaciji ni u RS`, navodi Josipović.
Dubravko Lovrenović, predsjednik Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika u BiH, smatra kako se radi o činjenici da se kod nas istorija i istoriografija u cjelosti pretvaraju u sluškinje politike.
`Ta mijenjanja imena zapravo otkrivaju puno dublje i važnije stvari kada je riječ o nama samima i o našem odnosu prema povijesti, nego što je sama činjenica hoće li ulica biti preimenovana ili ne`, smatra Lovrenović.
Ističe kako se pokazuje da u društvima ovakvoga tipa kakvo je danas u BiH istoriografija vrlo često služi kao neka vrsta bolesničke štake dnevne politike i da se iz istorije izvlači i tumači samo ono što je određenoj političkoj opciji u danom trenutku profitabilno.
Ulice bez naziva
Jedan od neriješenih problema u većini opština i gradova u BiH je veliki broj ulica bez imena. Najveći problem nastaje prilikom adresiranja pošte ili kada građani tih naselja pozovu Hitnu pomoć, gdje se u velikim naseljima u ulicama bez naziva gotovo nemoguće snaći.
Zbog toga, kako priča jedan od mještana banjalučkom naselja Ramići, u kome ima veoma mnogo ulica bez imena, pisma se adresiraju na veoma neuobičajen način. Kako taj mještanin ima psa vučjaka, tako na pismima koja se adresiraju na njegovo ime, pored naselja, obavezno stoji dopisano `kod vučjaka`.
U banjalučkim naseljima Kuljani, Lauš i Šargovac više od 150 ulica nema nazive. Iz Skupštine grada Banjaluka navode da je predviđeno da se do početka sljedeće godine riješi i ovaj problem.
Zdravko Josipović iz Skupštine grada Banjaluka smatra da problem ulica bez naziva otežava činjenica da novoizgrađena naselja nisu planski rađena, pa su izgrađene veoma uske ulice, te je i tehnički veoma teško doći do osoba u naselju.
Na području opštine Gradiška ima 25 ulica bez imena, a u nekim drugim opštinama čak nijedna ulica nema naziva, kao što su Kupres, Berkovići, Istočni Drvar, Istočni Mostar i Krupa na Uni.
Distrikt Brčko
U distriktu Brčko je, prema odluci iz 2001. godine, najveći broj ulica imenovan po književnicima i prosvetiteljima iz reda sva tri naroda u BiH. U distriktu ulice nose imena Vuka Stefanovića Karadžića, svetog Save, Ive Andrića, Nikole Tesle, Antuna Branka Šimić, Branislava Nušića, Meše Selimovića, Safet-bega Bašagića, Avgusta Šenoe, Branka Ćopića, Skendera Kulenovića, Duška Radovića, Jovana Sterije Popovića, Hasana Kikića... U Brčkom takođe postoje Sarajevska i Banjalučka ulica.
Alija, Franjo, Dražo...
Ime pokojnog Alije Izetbegovića, bivšeg predsjednika Predsjedništva BiH i Stranke demokratske akcije, uglavnom nose trgovi i aleje, a ovaj naziv ponavlja se više od deset puta.
Ulice u opštinama u kojima su Hrvati većinsko stanovništvo nose potpuno druga imena. Trg Franje Tuđmana, Trg Republike Hrvatske, Trg hrvatskih velikana, Trg hrvatskih branitelja, ulice Gojka Šuška, Janka Bobetka, Mate Bobana, Ulica HVO-a, samo su neki od naziva ulica u opštini Posušje.
Slična situacija je i drugim takvim opštima, pa su u njima najčešći nazivi po banu Jelačiću, Stjepanu Radiću, Anti Starčeviću, kralju Tomislavu i drugi.
U nekoliko opština u RS nailazimo na ulicu koja nosi naziv po đeneralu Dragoljubu - Draži Mihailoviću.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.