Tokom osnovnog studija studenti se, kako na sociološkom i politikološkom, tako i na pravnom studijskom programu, uče jednoj spoznaji od kardinalne važnosti za cjelokupno njihovo kasnije bavljenje onim za šta su se školovali. To je spoznaja o pojmovima vlasti, moći i sile.
Za moć se kaže da je to sposobnost određenog subjekta (pojedinca, grupe lica, države ili drugih organizacija) da navede drugog subjekta da se ponaša na način na koji se on po sopstvenoj volji inače ne bi ponašao. Jedno od sredstava te moći je sila, koja, u svom najsirovijem obliku, postoji kada se upotrebljava gola fizička snaga prema nekome da bi se prinudio na određeno ponašanje. A za vlast se, naročitu onu državnu, uči da u sebi obuhvata i moć i silu, s tim što ih u tom slučaju subjekt prema kojem državna vlast primjenjuje svoju moć i silu prihvata zato što ih smatra legitimnim, tj. opravdanim, ili zato što se formalno zasnivaju na pravnim normama.
Međutim, formalno zasnivanje na pravnim normama kao osnovu prihvatanja državne vlasti pojmljene u smislu jedinstva moći i sile često nas, naročito pravnike dogmatičare, onemogućava da uvidimo kako i moć i sila države (ili neke organizacije država), jednom riječju javna vlast, ne moraju uvijek imati pravno valjano uporište niti iza njih uvijek stoji moralna vrijednost. Umjesto toga oni, nažalost, znaju biti samo gola samovolja, o čemu govori i primjer kojem je posvećen ovaj tekst. Radi se o Rezoluciji Evropskog parlamenta usvojenoj 18. januara 2023. godine pod nazivom Rezolucija o primjeni zajedničke spoljne i bezbjednosne politike European Parliament resolution of 18 January 2023 on the implementation of the common foreign and security policy – annual report 2022 (2022/2048(INI)).
U pitanju je veoma obiman dokument, koji sadrži 177 tačaka o raznim spoljnopolitičkim i bezbjednosnim pitanjima EU. Među njima je i tačka 119, u kojoj Evropski parlament, u službenoj verziji na engleskom jeziku, kaže da: "reiterates its call for the adoption of targeted sanctions against destabilising actors in Bosnia and Herzegovina, .....notably Milorad Dodik, ....calls on all Member States to ensure that such sanctions can be adopted by the Council." Kazano srpskim jezikom, Evropski parlament ovom tačkom Rezolucije "... ponavlja svoj poziv za usvajanje ciljanih sankcija protiv destabilizujućih aktera u BiH... naročito Milorada Dodika... pozivajući sve države članice EU da osiguraju da te sankcije mogu biti usvojene od strane Savjeta EU."
Na citirani način Evropski parlament u stvari pledira za tim da Rezolucija bude pravna podloga Savjetu EU za donošenje odluke kojom bi bio sankcionisan jedan čovjek. Ali, Rezolucija je i pravi školski i udžbenički primjer ideološkog nastojanja Evropskog parlamenta (onih njegovih članova koji su glasali za Rezoluciju) da ovaj svoj stav pretvori u (kvazi)objašnjenje i da ubijedi sve druge u navodnu ispravnost svojih pogleda o jednom važnom pitanju koje se ne tiče njih, e da bi EU pozivanjem i na tu rezoluciju u stvari upravljala ponašanjem ljudi izvan EU u pravcu koji je poželjan za nju i samo za nju.
Međutim, predmetna Rezolucija Evropskog parlamenta ne samo što nema legitimitet (u smislu da je vrijednosno ispravna) nego je i u formalnopravnom pogledu pravno neosnovana, štaviše ona je suprotna međunarodnom pravu.
Za razumijevanje te suprotnosti neophodno je podsjetiti da u EU postoje dva opšta pravna akta koja su za EU isto što je ustav za državu. Ta dva ustavnopravna akta EU su Ugovor o Evropskoj uniji i Ugovor o funkcionisanju Evropske unije. Današnja EU je zasnovana na ova dva ugovora. Oni se kolokvijalno nazivaju Lisabonskim ugovorom, koji je stupio na snagu 1. decembra 2009. godine, a njime su izmijenjeni dotadašnji Ugovor o Evropskoj uniji i Ugovor o osnivanju Evropske zajednice.
Ono što je od važnosti za ovaj tekst jeste činjenica da Lisabonski ugovor, a to je, da ponovim, akt najvišeg (ustavnog) ranga kada je riječ o pravnom poretku EU, ne sadrži nijednu odredbu koja bi izričito ili na posredan način ovlastila bilo koju instituciju EU da može nametati sankcije fizičkim licima, odnosno kažnjavati ih time što će ih lišavati slobode, ograničavati im kretanje, oduzimati im imovinu, oduzimati im pravo na političko djelovanje i obavljanje javnih funkcija u sopstvenoj državi i slično. Nema, dakle, ni u Ugovoru o Evropskoj uniji niti u Ugovoru o funkcionisanju Evropske unije odredbe koja bi propisivala pravo Evropskog parlamenta, Evropskog savjeta, Savjeta EU ili Komisije EU da može donijeti akt o sankcionisanju, tačnije rečeno, kažnjavanju Milorada Dodika ili bilo kojeg drugog čovjeka. Usljed toga je, između ostalog, tačka 119. Rezolucije Evropskog parlamenta od 18. januara 2023. godine akt suprotan pravu i kao takav predstavlja samovolju. Zato je svojevrsna hipokrizija kada Evropski parlament na početku Rezolucije kaže: "having regard to the Treaty on European Union", to jest da je donosi navodno "uzimajući u obzir Ugovor o Evropskoj uniji".
Istina, Evropski parlament se u Rezoluciji, nakon riječi "having regard to the Treaty on European Union", poziva na članove od 21 do 36 Ugovora o Evropskoj uniji. Riječ je o poglavlju tog ugovora koje sadrži opšte odredbe o spoljnopolitičkim aktivnostima i zajedničkoj bezbjednosti EU. Međutim, ni iz jednog od navedenih članova ne može se, a da to bude pravno i moralno ispravno, izvesti zaključak da ti članovi ovlašćuju EU da kažnjava ljude pojedince. Jer, takvih riječi naprosto nema pa nema, kako u Ugovoru o Evropskoj uniji tako ni u Ugovoru o funkcionisanju Evropske unije.
Umjesto toga, i jedan i drugi ugovor sadrže sasvim drugu vrstu odredbi, ali one pokreću jedno od najakutnijih pitanja međunarodnog prava, a to je pitanje ko u međunarodnopravnom smislu ima pravo da nameće sankcije.
U Ugovoru o Evropskoj uniji, u već pomenutim članovima 2136, Evropska unija je, kako ćemo vidjeti, suprotno međunarodnom pravu, krajnje arbitrarnim i neodređenim rječnikom sebe ovlastila da, kako piše u članu 28: "Kada međunarodna situacija zahtijeva operativnu akciju Unije, Savjet EU usvaja neophodne odluke". U članu 215. Ugovora o funkcionisanju EU stoji da, kada je odlukom usvojenom na osnovu članova 2136. Ugovora o EU "... predviđen potpuni ili djelimični prekid ili redukcija ekonomskih i finansijskih odnosa sa jednom ili više trećih država, Savjet EU usvaja potrebne mjere". Ova potonja odredba, kada se sistematski tumači, neumoljivo govori o jednoj važnoj stvari, a to je da čak i ono što je EU sebi sama dala u članovima 2136. Ugovora o EU, kao i u članu 215. Ugovora o funkcionisanju EU, ne može biti sankcionisanje (kažnjavanje) čovjeka pojedinca, već "potpuni ili djelimični prekid ili redukcija ekonomskih i finansijskih odnosa sa jednom ili više trećih država".
Međutim, ni u tom pogledu ono što su EU i države njene članice sebi samovlasno dale nema uporište u međunarodnom pravu. Tačnije rečeno, to što čine EU i njene članice je eklatantno kršenje Povelje Ujedinjenih nacija, kao najvišeg pravnog akta u međunarodnom pravu, koja pravno obavezuje svaku od država članica EU, jer je svaka od tih država i članica UNa.
Na ovo treba ukazati iz više razloga. Prije svega, članom 2. tačka 1. Povelje UN je propisano da UN počiva na načelu suverene jednakosti država članica, što je imperativno načelo međunarodnog prava. Stoga i jeste članom 2. tačka 7. Povelje UN propisano da ta povelja ničim ne ovlašćuje UN, a to znači ni bilo koju državu članicu UNa, da se miješaju u pitanja koja se nalaze u okviru unutrašnje nadležnosti svake države. Ovo naglašavam zato što time Povelja UN zabranjuje bilo kome, pa i bilo kojoj drugoj državi ili organizaciji kakva je EU, da se miješa u unutrašnja pitanja druge države niti da toj državi i njenim zvaničnicima naređuje kako će se ponašati ili da ih kažnjava zato što unutrašnja i spoljnopolitička pitanja svoje države žele pravno da urede na način koji ne odgovara interesima EU ili neke od država članica EU.
Zato EU, prema Povelji UN, nema ni pravo da u svojim najvišim pravnim aktima (tzv. Lisabonskom ugovoru) sebi da pravo da kažnjava bilo koga, pa ni time što će nametnuti potpuni ili djelimični prekid ili redukciju ekonomskih i finansijskih odnosa sa jednom ili više trećih država, kako je propisano članom 215. Ugovora o funkcionisanju EU. Zašto Povelja UN ne dozvoljava takvo nešto nijednoj državi niti organizaciji kakva je EU? Pa jednostavno zato što je članom 24. Povelje UN propisano da sve države članice UN, a to su i sve države EU, povjeravaju Savjetu bezbjednosti UN, a ne EU, glavnu odgovornost za održavanje međunarodnog mira i bezbjednosti. Iz tih razloga samo Savjet bezbjednosti UN, i niko drugi, ima pravo da, na osnovu članova 41. i 42. Povelje UN, odlučuje o preduzimanju mjera (sankcija) protiv država radi sprečavanja povrede svjetskog mira ili radi njegovog ponovnog uspostavljanja.
Te mjere mogu biti neoružane i član 41. Povelje UN propisuje da to može biti potpun ili djelimičan prekid privrednih odnosa, prekid diplomatskih odnosa ili prekid željezničkih, pomorskih, vazdušnih, telegrafskih, radiografskih i drugih saobraćajnih sredstava. Dakle, sve su to neoružane mjere (sankcije) koje prema međunarodnom pravu može da naredi samo Savjet bezbjednosti UN, a koje je EU sebi samovlasno pribavila nazivajući ih potpunim ili djelimičnim prekidom ili redukcijom ekonomskih i finansijskih odnosa sa jednom ili više trećih država.
Ukoliko ove neoružane mjere ne daju rezultat, onda samo Savjet bezbjednosti UN ima pravo da, na osnovu člana 42. Povelje UN, naredi upotrebu oružane sile radi očuvanja svjetskog mira ili njegovog ponovnog uspostavljanja, s tim što ova prava Savjeta bezbjednosti UN ne uskraćuju prirodno pravo države na sopstvenu odbranu od oružanog napada (član 51. Povelje UN).
Ovi sumarno izloženi razlozi ukazuju na to da su akti i postupanja EU o kojima je prethodno bilo riječi samovolja i u suprotnosti su sa međunarodnim pravom, i to Poveljom UN kao najvišim pravnim aktom u međunarodnom pravnom poretku. Na njihovu protivpravnost ukazuje i član 103. Povelje UN. Naime, tim članom je propisano da u slučaju sukoba između obaveza članova UN na osnovu Povelje UN i obaveza koje države članice imaju na osnovu bilo kojeg drugog međunarodnog ugovora (što uključuje i tzv. Lisabonski ugovor), prevagu imaju obaveze koje države imaju iz Povelje UN. Ukazivanje na član 103. Povelje UN je i te kako važno, jer se iz njega vidi i kako bi morao da presudi Međunarodni sud pravde po tužbi bilo koje države koja je, kao država, a time i svaki njen pojedinac, pogođena protivpravnim sankcijama o kojima je ovdje riječ. Nesumnjivo je da bi taj sud, koji iznad svega sudi na osnovu Povelje UN, svaku takvu tužbu morao da usvoji i naloži prestanak protivpravnih sankcija.
No, osim što su suprotni međunarodnom pravu i što ukazuju na samovolju kojom se sebi želi po svaku cijenu pribaviti bezgranična vlast, u kom pravcu ne samo EU nego i SAD i Velika Britanija suprotno Povelji UN godinama nameću svoje sankcije pojedincima i državama širom svijeta, prethodno opisani akti i postupanja ukazuju i na još nešto. Radi se o tome da takvo protivpravno sankcionisanje (kažnjavanje) kao sredstvo nasilja nad svima koji misle i rade drugačije predstavlja i novi oblik vršenja agresije protiv drugih država i naroda. I to agresije u njenom neoružanom vidu.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.