I površnim uvidom u sredstva informisanja i društvene mreže može se lako doći do zaključka da kod nas u ogromnoj mjeri i dalje prevladava sadržaj koji je, ovako ili onako, vezan za političare. U zemlji u kojoj, nažalost, ne postoji značajniji broj izgrađenih umjetnika, naučnika ili sportista, ili koji makar ne žive ovdje, političari su i dalje glavne zvijezde.
Ima ovom stanju preko dvadeset i kusur godina. Iako je medijski prostor pretrpan sadržajem koji je vezan za političare, paradoksalna je činjenica da je politike sve manje i manje. Ne samo u javnom prostoru, već i u političkim strankama. Danas se samo u obrisima u Republici Srpskoj, pa i u BiH, mogu pronaći elementi neke ozbiljne politike, političkog programa, a o ideologiji da i ne govorim. Političke stranke i političari na dnevnoj bazi daju i po nekoliko izjava i saopštenja, no teško da će se čuti smislena, koherentna i zaokružena politička poruka. Primjera radi, danas kad se vodi debata u vezi s minimalnom platom u Republici Srpskoj, nemoguće je pronaći političku stranku koja bi na vrijednosnom ili strateškom političkom nivou istakla argumente protiv samog koncepta minimalne plate i o razornom uticaju politički motivisane minimalne plate za razvoj privrede. Gotovo svi su apsolutno vođeni populizmom, te čak niti oni koji iskreno nisu za ovakve najave vlasti - biraju zapravo da ćute.
Želim otvoreno da govorim iz vizure opozicionog političara. Na svim onim temama za koje opozicione kolege procjenjuju da je javno mnjenje dominantno uz poruke vlasti, najveći broj kolega u opoziciji bira da o njima ćuti. Smatram da je to pogrešno iz više razloga, a najvažniji su sljedeći. Prvo, smatram da je iskreno bavljenje politikom samo ono koje se vodi političkim programom, idejama, principima i programom. Političar koji mijenja bazične principe shodno tome kako dnevne ankete pokazuju raspoloženje naroda, ne samo da nema kičmu, nego prije ili poslije uđe u sukob sa samim sobom.
Drugo, a što direktno proističe iz ovog prvog, na taj način se srednjoročno i dugoročno gubi kredibilitet za realnu kritiku grešaka i propusta vlasti. Treće, možda i najvažnije, jeste da na taj način Republika Srpska i društvo u cjelini gube samu mogućnost postojanja više političkih ideja, više pogleda, čak i onda kad te ideje nemaju većinsku podršku naroda ili čak i kad nisu nužno i ispravne. Tamo gdje svi misle isto, niko ne misli. A ako njegujemo političku kulturu monizma kad je riječ o bilo kojem političkom pitanju, čim postoje neki politički tabui, onda mi suštinski nismo napustili jednopartijski totalitarni sistem i tlo za razvoj novih ideja i afirmaciju slobodnomislećih ljudi je krajnje sužen.
Moja najveća kritika aktuelnoj vlasti, koja suvereno vlada Srpskom preko 17 godina, jeste ciljana negradnja stabilnih institucija koje bi radile u skladu sa zakonom, a ne na osnovu naloga političkih moćnika. Vlast je apsolutno posvećena samo i isključivo improvizaciji, ne postoji stabilan sistem i predvidivost. Samim tim ne postoje elementarni uslovi za vladavinu prava i, sljedstveno, suverenu, slobodnu i pravnu Republiku Srpsku. I tu padaju u vodu sve silne riječi koje vlast godinama emituje o patriotizmu. Ne, vi niste patriotska vlast, jer ste uništili i obesmislili važnost institucija, iskarikirali ste važnost znanja, struke i slobode pojedinca da se odupre političkim moćnicima. Stvorili ste društvo poltrona i beskičmenjaka koji napreduju na društvenoj ljestvici samo zato što se svakodnevno vama uvlače, što su gluplji od vas i što vam nisu nikakva prijetnja. Na taj način ste zapravo razvalili svaku razvojnu šansu Republike Srpske i samo njeno postojanje ste zapravo prepustili na milost i nemilost različitih velikih sila i razvoju događaja u njihovim skorim pregovorima i regionalnim dogovorima i podjelama sfera.
Aktuelna vlast u Srpskoj i njeni strateški savjetnici godinama su se svojski trudili da nametnu u javnom prostoru ne samo ključne političke stavove, nego i način prezentacije tih stavova i pravila političke borbe. Riječju, verbalna zaštita ustavne pozicije Republike Srpske je narativ kojeg se drže svi, a metoda političke borbe svedena je na puke lične uvrede i ponavljanje fraza o kriminalu vlasti, s opozicione, i izdaje opozicije, sa strane vlasti. Godinama ponavljana navedena matrica dovela je do toga da se danas karakter opozicione stranke prema partiji na vlasti ne ogleda u stavu prema manjem ili većem oporezivanju rada i/ili kapitala, odnosu prema ljudskim pravima i slobodama i stavu prema bazičnim društvenim vrijednostima. Ne, kod nas se sve mjeri u stavu prema jednom čovjeku. Ako ste njegov apologeta, onda ste uz vlast, a ako ga svakodnevno kritikujete - onda ste opozicionar.
To je, naravno, najveća taktička pobjeda gospodina Dodika, jer je politiku u Srpskoj sveo na izjašnjavanje o njemu lično, i onda svaku kritiku prema vlasti predstavlja kao nesposobnost opozicije da se bavi bilo čim drugim sem njim. Nažalost, u zadnjih 17 i kusur godina mnoge opozicione kolege nisu propustile priliku da se upecaju u ovu zamku. Godinama i godinama u javnosti se vrte onda iste teme, objektivnog političkog sadržaja sve je manje i manje, dok onog originalnog gotovo da nema niti u tragovima.
U vremenu bez politike Republika Srpska je propustila da promijeni način kako funkcionišu njeno obrazovanje, zdravstvo, socijalni fondovi, tehnologija, privreda, upravni i pravosudni sistem. Iako se u svijetu od 2006. godine desila velika svjetska ekonomska kriza, pandemija kovida-19, rat u Ukrajini i razvoj vještačke inteligencije, odnosno iako je svijet nepovratno promijenjen zbog ovih globalnih gejm čejndžera, u Republici Srpskoj nije promijenjeno ništa sem što smo stariji, što nas je manje i što smo daleko apatičniji i ciničniji nego 2006. godine.
Zbog svega navedenog smatram da je krajnje vrijeme za afirmaciju opozicionog političkog programa koji će i porukama, a pogotovo sadržajem, biti nemilosrdan konkurent politici aktuelne vlasti. Njegove osnovne tačke su sljedeće.
Prvo, jasna politička i programska distanca spram aktuelne vlasti mora ne samo da ostane, već i da bude pojačana. Ne na nivou ličnih prepucavanja i uvreda, nego na nivou kristalizacije političkih razlika koje imamo prema partijama na vlasti. No, da bi do toga zaista i došlo, neophodno je da se zapitamo imamo li suštinske razlike u odnosu na aktuelnu vlast. Ako su osnove naše politike vladavina prava, jačanje institucija, slobodna tržišna privreda i snaženje suvereniteta Republike Srpske, onda i naša praktična djelovanja moraju da prate ove osnovne politike. To konkretno znači da hitno moramo da povučemo liniju i da se nedvosmisleno distanciramo od svih ponašanja koja odudaraju od ovih principa, a ta ponašanja smo, primarno, imali u pojedinim fazama vršenja vlasti kad smo je vršili. Kako danas na lokalu, gdje postoje ozbiljna odstupanja od proklamovanih politika, tako i prije kad smo bili vlast na drugim i višim nivoima. Slikovito, ne možemo kritikovati vlast zbog netransparentnosti ako bilo gdje gdje smo mi na vlasti ne funkcioniše javni konkurs, nema nulte tolerancije prema zloupotrebama u javnim nabavkama i gdje se na dnevnim, životnim temama ne pokazuje naša praktična razlika u odnosu na političke konkurente.
Drugo, nastavak izgradnje i afirmacije politike snaženja vladavine prava i suverene volje naroda u Srpskoj i BiH. Nemoguće je kritikovati nepravo aktuelne vlasti ako se izbjegava kritika neprava dijela međunarodne zajednice. Princip je princip, i on mora jednako da vrijedi za sve. Pogotovo kad je nesporna činjenica da je najveći broj političara na vlasti u Srpskoj i BiH direktan proizvod dijela međunarodne zajednice.
Treće, zauzimanje jasnije pozicije u vezi sa Republikom Srpskom i njenim statusom unutar BiH. Ne znam zbog čega je toliko teško reći da je interes Republike Srpske da bude u konfederalno uređenoj BiH. Mi nismo protiv BiH koja je zasnovana na konfederalnim načelima - upravo suprotno, takva BiH je naš vitalni interes. Posebno važno, BiH ima smisla samo ako je sekularna, pravna i suverena. To treba da bude naša stalna politička pozicija. Sa pozicija destrukcije i uvreda jedino ćemo moći steći saveznike u onim važnim geopolitičkim faktorima čiji cilj je da mi dignemo frku u regiji, a da potom oni za svoj račun preko nas ispregovaraju sebi, a ne i nama, neki bolji dil koji je njima važan.
Četvrto, pitanje integracija mora se prestati tretirati na dogmatski način. EU integracije, koje su dugo svim našim ljudima bile i važne i poželjne, danas su izgubile svaki smisao, jer EU pojma nema šta da radi niti sa samom sobom, a kamoli sa nama. Ne postoji strateška saglasnost najvažnijih država EU o tome kako ona treba da izgleda i to je prije nekoliko godina vrlo direktno i neuvijeno saopštio predsjednik Makron. Oni neprestano mijenjaju uslove i kriterijume za članstvo zemalja regije u EU i to čine zato jer ne znaju šta sa nama da rade, a nisu radi da prepuste ovaj prostor nekim drugim geopolitičkim faktorima. Zbog toga je važno da ne učestvujemo u toj mimikriji, odnosno ne smijemo dozvoliti birokratama EU da preko naših i leđa našeg naroda prave dilove sa ovdašnjim političkim moćnicima. Da, članstvo u EU je naša želja, ali samo na način da suštinski ispunimo originalne kopenhaške kriterijume i da u ovoj zemlji suštinski funkcioniše vladavina prava. Kad postanemo takvi, želimo da postanemo punopravan član EU i da tamo naš glas ima istu snagu kao i glas današnjih članica EU, a ne da budemo u EU treće brzine. Dok ne postanemo takav i samo takav član EU, mi moramo svoje društvo da gradimo na istinskim evropskim osnovama, da razvijamo demokratiju, vladavinu prava, transparentnu i poštenu javnu upravu, kao i slobodnu tržišnu privredu. Riječju, da se zaista posvetimo dubinskoj evropeizaciji našeg društva umjesto da budemo pioni u beskonačnoj farsi kandidatskog statusa BiH čiji jedini rezultat je sve veće varvarsko divljanje političkih oligarhija.
Što se drugih integracija tiče, i tu se mora prestati razmišljati i djelovati dogmatski. Zastupam u tom pogledu utilitaristički princip i smatram da je prihvatljiva svaka integracija koja jača samostalnost Republike Srpske unutar konfederalne BiH, i obrnuto: svaka integracija koja znači slabljenje ustavne pozicije Republike Srpske jeste neprihvatljiva.
Peto, jasan stav prema osnovnim ljudskim pravima i slobodama. Moramo da gradimo Republiku Srpsku koja je civilizacijski i modernizacijski motor BiH i cijele regije. Apsolutno je neprihvatljivo da politička, ekonomska i socijalna prava obezbjeđujemo ljudima prema njihovoj nacionalnoj, vjerskoj, političkoj ili bilo kojoj drugoj pripadnosti ili opredjeljenju. Nedopustive su poruke da Srbinu ne može da sudi musliman. Jedina ispravna poruka jeste da i svakom Srbinu i svakom drugom čovjeku u našoj zemlji može da sudi samo pošten i kvalitetan sudija, bez obzira na njegovu nacionalno, vjersko ili neko treće opredjeljenje. Sljedstveno, glupa je politika da Ustavni sud BiH treba koncipirati prema nacionalnom ključu. Ne, mi trebamo zakon o Ustavnom sudu BiH koji eliminiše strance i koji određuje broj sudija iz Republike Srpske i FBiH, nevezano koje su oni nacionalne pripadnosti. Parlament Srpske može da pošalje u Ustavni sud BiH sudije iz Republike Srpske koji su svi Bošnjaci, samo pod uslovom da su državljani Republike Srpske i BiH, da su stručni i pošteni, te da će donositi odluke u Ustavnom sudu BiH kojem je zakonski propisano da tumači, a ne kreira Ustav BiH. Tako stvari treba postaviti u svakom smislu. Eliminacija partijskog kadriranja i namještenih konkursa, puna implementacija meritornosti i transparentnosti. Trebaju nam najbolji, a ne najpodobniji.
Vrlo važno, nesposobnost policije i izvršne vlasti na svim nivoima da obezbijedi punu implementaciju propisanih ustavnih sloboda i prava građana više ne smije biti bijedan izgovor da se bilo kome uskraćuje da konzumira svoja zagarantovana prava i slobode. U našoj republici moraju da vladaju Ustav i zakoni, a ne teror većine. Većina svoju snagu pokazuje na poštenim i demokratskim izborima na kojima bira svoju vlast, a potom ta vlast ima zadatak ne da bude slijepi sluga hirova većine, već zakona. Većina ne može i ne smije da odlučuje o stvarima koje nisu u njenoj nadležnosti, niti ima pravo da uzurpira zajamčena ustavna prava bilo kojeg pojedinca. Inače, opet živimo totalitarizam i bezakonje.
Šesto, pomjeranje fokusa sa etničkog koncepta ka snaženju afirmacije entitetskog koncepta. Srbin je Bogić Bogićević, i šta? Opet je glasao na čuvenoj sjednici Predsjedništva SFRJ kako je glasao. Naša ideja treba da bude građanski koncipirana Republika Srpska koja ljubomorno čuva svoju dejtonsku autonomiju i koja, kad god je to realno moguće, istu čak i proširuje. Sljedstveno, politika Republike Srpske mora da naglašava važnost punog poštovanja suverene volje građana Republike Srpske, a ne samo volje Srba. Vrlo je važno strateški shvatiti tu nijansu i koliko je bitno u 21. vijeku tako postaviti stvari.
Sedmo, ustavobraniteljski državno-pravni princip Republike Srpske. Šta to Republika Srpska treba da bude u ustavno-političkom smislu? Kako to treba da predstavimo Srpsku svakom stranom sagovorniku i svakom partneru iz FBiH? Dobar dan, mi smo Republika Srpska i mi smo najveći zaštitnici suverenosti i političke nezavisnosti Bosne i Hercegovine onako kako je propisano njenim konfederalnim ustavom. Naši politički predstavnici u zajedničkim, konfederalnim institucijama BiH čvrsto afirmišu konfederalni status BiH i pravno-političku samostalnost Republike Srpske unutar te i takve konfederalne BiH. Čak i kad iz bilo kog razloga partneri iz FBiH odustaju od poštovanja konfederalnog uređenja i ustavno-pravnog poretka, mi na teritoriji Republike Srpske obezbjeđujemo poštovanje Ustava BiH onako kako piše. Dakle, umjesto da bilo kad upadnemo u zamku da se ponašamo suprotno Ustavu BiH, naša pozicija treba i mora da bude puna implementacija Ustava BiH, pa ako ne može u FBiH i na nivou konfederalnih zajedničkih institucija, onda definitivno u Republici Srpskoj. I ova nijansa je ekstremno važna.
Osmo, restrukturisanje sistema u samoj Republici Srpskoj i njen tehnološko-upravni preobražaj. Zakon mora jednako da važi prema svima u Srpskoj i niko ne smije biti privilegovan niti potčinjen. Kroni kapitalizam, ortački kapitalizam, koji je zasnovan na međusobnoj sprezi i vladavini političke i tajkunske oligarhije, mora biti eliminisan. Prvo moramo da objektivno procijenimo sebe i svoju ulogu u globalnom poretku i utakmici i da vidimo koje su to naše razvojne šanse. Potom moramo adaptirati i modernizovati svoj obrazovni sistem i prilagoditi ga našoj razvojnoj strategiji. Uporedo je važno preoblikovati postojeći model socijalnih fondova i eliminisati hroničan disbalans para koje realno pravimo i para koje dajemo korisnicima socijalnih fondova. Javnu upravu moramo restrukturisati i realizovati istinsku sječu propisa i uvođenje elektronske uprave. Svi nepotrebni rashodi u javnoj upravi moraju biti značajno umanjeni ili potpuno eliminisani, a javna uprava mora biti depolitizovana, profesionalna i fokurisana na: 1) afirmaciju pravnog poretka i 2) usluživanje potreba građana i privrede.
Deveto, korištenje svih ušteđenih sredstava i sredstva od zaduženja primarno investirati u naučno-tehnološku transformaciju i modernizaciju na svim nivoima. Mi trenutno ne investiramo na bilo koji način u budućnost, mi smo zarobljenici aktuelnog trenutka i činimo sve da naše djece sutra ne bude u Republici Srpskoj. Štednja, skromnost, investiranje u budućnost, radinost i učiti djecu da misle, a ne da bubaju - moraju biti kategorije suptilno provučene kroz svaki strateški državni mehanizam (obrazovanje, mediji, socijalna i ekonomska politika).
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.