BANJALUKA, BRISEL - U Evropi postoji desetak zemalja koje su zvanično izrazile da žele neutralan status u odnosu na postojeće vojne saveze. Iza svake od ovih odluka stoje zanimljive istorijske okolnosti, a svaka je različita na neki sebi svojstven način. Najvažnije neutralne zemlje u Evropi su Austrija, Finska, Irska, Moldavija, Srbija, Švajcarska i Švedska.
Austrija se opredijelila za neutralnost 1955. godine, jer je to bio uslov Sovjetskog Saveza da povuče svoje trupe iz ove zemlje, koju je zauzeo nakon Drugog svjetskog rata. Ustav te zemlje zabranjuje stupanje Austrije u vojne saveze i prisustvo vojnih baza stranih trupa na njenoj teritoriji. Ovaj uslov je kompromis sila pobjednica u Drugom svjetskom ratu.
SSSR, SAD, Britanija i Francuska su Austriji zagarantovale da će poštovati njen teritorijalni integritet. Uprkos ovoj austrijskoj odluci, Austrija ima odličnu saradnju s NATO-om, a njeni pripadnici učestvuju u NATO vojnim misijama, uz uslov da se radi o misijama odobrenim od strane UN-a.
I Finska se, kao i Austrija, na vojnu neutralnost odlučila na insistiranje SSSR, koji je garantovao bezbjednost toj zemlji pod uslovom da se ne pridruži NATO-u i da njena teritorija ne smije biti korištena za napad na SSSR. Uprkos tome što formalno nije članica, na stranici NATO-a ističu da je Finska jedan od najaktivnijih NATO partnera i da daje ključan doprinos NATO operacijama širom svijeta.
Za BiH je, vjerovatno, najinteresantniji slučaj Irske, koja se za vojnu neutralnost odlučila zbog specifičnih odnosa vjerskih grupa koje žive na irskom ostrvu. Nakon Drugog svjetskog rata Irska je odlučila da se ne pridruži NATO-u kako ne bi isprovocirala međuvjerske sukobe dvije suprotstavljene frakcije. Naime, Irci katolici insistiraju da Irska ne bude članica NATO-a zbog toga što je Velika Britanija članica te alijanse, dok irski protestanti nemaju ništa protiv da Irska bude članica alijanse. Za razliku od većine drugih neutralnih zemalja, Irska dozvoljava prisustvo stranih vojski na svojoj teritoriji i ima aktivnu saradnju s NATO-om kroz Partnerstvo za mir. Osim u NATO operacijama, Irska učestvuje u vojnim misijama EU, poput EUFOR-a u BiH, kao i u misijama OEBS-a. I Irska kao uslov za učešće u vojnim operacijama traži odobrenje UN-a.
Moldavija je, kao i BiH, zemlja u kojoj dio stanovništva želi dobre odnose s Rusijom, dok drugi dio stanovništva želi tješnje veze sa Zapadom i NATO-om. U Ustavu Moldavije piše da je Moldavija zemlja s trajnom neutralnosti koja na svojoj teritoriji ne dozvoljava prisustvo stranih trupa. NATO na svojoj stranici ističe da je Moldavija po ustavnom uređenju neutralna, ali da želi biti bliže evroatlantskim standardima i institucijama. Naglašeno je da NATO u potpunosti poštuje moldavsku neutralnost.
Razlozi Srbije za njenu želju da zadrži neutralnost su javnosti manje-više poznati. Pored činjenice da je NATO 1999. bombardovao Srbiju, javnost u Srbiji insistira na vojnoj neutralnosti i zbog tradicije iz prethodnog perioda, kada je Jugoslavija bila veoma uspješna u zadržavanju statusa neutralnosti i pokreta nesvrstanosti. Osim toga, izražen sentiment Srba prema Rusiji i ruskom narodu je takođe prepreka političkom rukovodstvu te zemlje da zemlju uvede u NATO savez. NATO poštuje odluku Srbije da zadrži status vojne neutralnosti, ali uz uslov da Srbija ne nudi svoju teritoriju Rusiji za vojne baze.
Odluka Švajcarske o vojnoj neutralnosti datira još od Vestfalijskog mira iz 1640. godine. Bečkim kongresom iz 1815. velike sile tog vremena, Austrija, Francuska, Engleska, Rusija i Pruska su potpisale trajnu garanciju poštivanja švajcarske neutralnosti, a ove garancije traju i danas.
Švedska je svoju neutralnost izgradila još u 19. vijeku, ali glavni razlog za nepridruživanje NATO-u je vezan za status Finske i njenih dogovora sa SSSR. Švedska je veoma aktivna u vojnim misijama NATO-a, a njihovi vojnici su dali značajan doprinos i NATO misiji SFOR-a u BiH.
Osim ovih zemalja u Evropi su još neutralne Malta, Vatikan i Lihtenštajn, a svaka od njih ima svoje specifične razloge za ovu odluku.
Objavljivanje ovog teksta je dijelom finansirano grantom Ministarstva spoljnih poslova Sjedinjenih Američkih Država (Department of State). Mišljenja, nalazi i zaključci koji su ovdje navedeni pripadaju autorima i ne odražavaju nužno mišljenja, nalaze i zaključke Ministarstva spoljnih poslova Sjedinjenih Američkih Država.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.
