U okviru "Dana srpskog jezika u Rumuniji“, u Srpskom kulturnom centru u Temišvaru, 21. novembra 2024. godine obilježena je dvjestota godišnjica rođenja Branka Radičevića. Brankovo kolo je priredilo nastup operske primadone Vesne Aćimović i istaknute pijanistiknje Maje Grujić, dviju profesorica na Akademiji umjetnosti u Novom Sadu.
U prepunoj sali Srpskog kulturnog centra u Temišvaru, one su nadahnuto izvele čuvene pjesme Branka Radičevića (Devojka na studencu, Vragolije, Ukor, Ribarčeta san, Pevam danju, pevam noću...) počev od najstarijih srpskih kompozitora, Isidora Bajića, Josifa Marinkovića i Davorina Jenka do najmlađih, Ivane Vojnović, Stanislave Gajić i Julije Bal.
Nenad Grujičić održao je besjedu o Aleksiju Radičeviću, potonjem Branku, pjesniku-preteči srpskog romantizma na čistom narodnom jeziku. Istakao je da dolazak u Temišvar predstavlja posebnu vrstu stvaralačkog uzbuđenja i odgovornosti s obzirom da se u ovom gradu nalaze spomenici-humke nad zemnim ostacima Brankovog oca Teodora i brata Stevana. Aleksije Radičević je s bratom Stevanom 1841. godine iz čuvene Karlovačke gimnazije u Sremu došao u Temišvar gdje započinju da studiraju mudroljubije (filozofiju). U Temišvaru ih je dočekao otac Teodor Radičević koji tu radi kao carinski službenik.
Svoju prvu pjesmu na srpskom jeziku Aleksije Radičević piše upravo u Temišvaru gdje već počinju da nadiru arkadijske slike iz Sremskih Karlovaca i sa Stražilova. Tu je Branko proživio najljepše trenutke i dane u svom životu. U Temišvaru umire mu brat Stevan u svojoj dvadesetoj godini, što će pjesnika motivisati da odlaskom u Beč (1843) napiše slavnu pjesmu "Kad mlidija umreti". U Beču objavljuje svoju prvu knjigu pjesama (1847) i time, prevodeći sa grčkog na srpski jezik, mijenja kršteno ime Aleksije u Branko.
Nenad Grujičić je i u Temišvaru objasnio značaj Brankove radikalne intervencije u srpskoj poeziji kada je u vremenu i književnom kontekstu, gdje se piše i objavljuje na slavenosrpskom jeziku, štampa svoj prvenac "Pesme" na čistom srpskom narodnom jeziku. Naspram takvog stvaralačkog sistema izraženog u činu objavljivanja nesvakidašnje pjesničke knjige, vrijeme je pokazalo da se takav "grom iz vedrog nema" nikad nije dogodio u srpskoj poeziji i kulturi.
Brankovu poeziju su pjevali i đački horovi gimnazije "Dositej Obradović" u Temišvaru, a mladi glumci (Aleksandar Adžić, Milan Majkić i Gordana Aćimov) iz ovog grada kazivali Brankove pjesme: Putnik na uranku, Molitva, Kad mlidijah umreti... Ovaj oblik javne prezentacije Brankove poezije u Rumuniji pokazao je najuzvišeniji oblik očuvanja srpskoga jezika u životu izvan zemlje-matice mladih umjetnika.
U okviru "Dana srpskog jezika u Rumuniji" svečano je uručena nagrada "Sava Tekelija" Borivoju Čaliću, srpskom kulturnom posleniku iz Hrvatske. Zatim je održan pjesnički čas na kojem su nastupili: Slavomir Gvozdenović (Rumunija), Nenad Grujičić (Srbija), Đorđe Nešić (Hrvatska), Petar Lastić (Mađarska), Ljubinka Perinac Stankov (Rumunija)...
Đorđe Nešić pročitao je svoju novu pjesmu Branko, koja se pojavila u njegovoj svježoj knjizi, i sticajem takvih okolnosti nije se našla u antologiji Nenada Grujičića Ao, danče, ala si mi beo, ali će svakako pojaviti se u drugom dopunjenom izdanju ovog cvjetnika. Evo Nešićevog soneta Branko: "Kao što zora sviće,/ kao što lista drvo,/ tako teži i biće/ da se oživi Prvo;// prvi zvuci i slike/ i mirisi i boje,/ da provri sve od vike,// da smeh i čar se spoje;/ da svet je opet ceo,/ da dan je plav i beo,// pre no život zaćuti.// Čim stane vragolijua, nestane čarolija/ i eno -lisje žuti."
Snažni aplauzi pratili su sve numere programa "Dan srpskog jezika u Rumuniji" gdje je centralno mjesto imao sadržaj u znaku proslave dva vijeka od rođenja Branka Radičevića. Lep dan pun sunca doveo je u Temišvar goste odasvud, i u blagosti smiraja održan je svečani program posvećen velikoj godišnjici koja je i u gimnaziji "Dositej Obradović" okupila temišvarske pisce, publiciste i novinare na Okruglom stolu "Radičevići u Temišvaru".
Sutradan vrijeme se naglo promjenilo. Međutim na pravoslavnom dijelu groblja u Temišvaru, iako po jakoj kiši koja će kasnije prerasti u snijeg, gosti i učesnici "Dana srpskog jezika u Temišvaru" posjetili su grobove Brankovog oca Teodora i brata Stevana, na kojima se, jedan do drugoga, nalaze svijetli spomenici srpskog traga i korjena u današnjoj Rumuniji. Održan je parastos Radičevićima, koji je priredila Srpska pravoslavna crkva u Temišvaru. Bila je to prilika da se uz Brankovo,Teodorovo i Stevanovo, čuju i imena Brankove majke Ruže i sestrice Amalije (umrla u drugoj godini od tuberkuloze), čije kosti leže u Zemunu i Slavonskom Brodu. Nanovo je sve prisutne prožeo osjećaj sopstvene prolaznosti i smrtnosti u znaku vječnih Brankovih stihova: "Zbogom žitku, moj prelepi sanče, / Zbogom zoro, zbogom beli danče!/ Zbogom svete, nekadanji raju,/ Ja sad moram drugom ići kraju.“
Na bijelom mermernom spomeniku Brankovog oca piše: "Ovde boravi otac neumrlog srpskog pesnika Branka, vrli rodoljub Teodor Radičević, bivši carinski činovnik, rođen 1802 – 1864. Spomenik ovaj mu podižu Srbi iz Temišvara i Mehale." Na donjem, širem dijelu spomenika, stoje stihovi: "Dok gusala struna tanka/ Slavi tvoga dična Branka/ Dok mu Srbi pesme poje/ Živeće i ime tvoje."
A na spomeniku Stevanu Radičeviću, koji je s bratom Aleksijem, pohađao Karlovačku gimnaziju od 1835. do 1841. godine, piše: "Ovde leže kosti Stevana Radičevića, slušatelja mudroljubija, koji se u Brodu u Slavoniji 25. septembra 1825. godine rodio. A umro je u Temišvaru 30. novembra 1845. godine, i sa tim 20 godina star." Ispod urezanog cvijeta pri dnu spomenika piše: "Taki je bio."
Odlazak u Temišvar i ove godine, na jubilarni program u organizaciji Saveza Srba u Rumuniji, od velikog je značaja za proslavu 200. godišnjice rođenja Branka Radičevića. Otuda je osoben i neponovljiv živi prilog visokoizražene svijesti o našim biljezima i korenima u srpskoj poeziji i jeziku, o našem identitetu i kontinuitetu.
Prva Radičevićeva pjesma na srpskom jeziku, Devojka na studencu, ispjevana u Temišvaru, a na pomenutoj svečanosti u Srpskom kulturnom centru kazivana i pjevana (iz pera dvoje kompozitora) nekoliko puta (pjesma koja punim plućima živi u narodu i kao starogradska), svijetlila je Brankovim duhom i prisustvom, ali i živim sjenkama njegovog oca Teodora i brata Stevana.
Brankovo kolo je domaćinima darivalo primjerke svojih novih ekskluzivnih izdanja, koja će se naći i za desetak dana na Sajmu knjiga u Temišvaru, koji organizuje Savez Srba u Rumuniji. Juče i danas - bio je to u Temišvaru nesvakidašnji kulturni događaj pun srca i radosti, sjećanja i odgovornosti srpskog koljena u vremenu i prostoru, a u okviru proslave velikog jubileja u znaku neumrlog imena i djela Branka Radičevića.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.