Džez je muzički stil koji je nastao u SAD početkom 20. vijeka. Prvi zvuci džeza su se čuli u izvođenju Afroamerikanaca u Nju Orleansu u "Storivilu", klubu smještenom u najneuglednijem dijelu grada, a najpopularnijem kod ljubitelja ove vrste muzike. Instrumenti koji su s početka korišteni u izvođenju džeza su bili drveni, limeni i udarački instrumenti, s tim što su svi oni bili prevedeni na evropske dvanaestotonske skale.
Prvi put je crnačka džez muzika bila izvedena pred širom publikom u Karnegi Holu u Njujorku 1912. godine. Original "Dixieland Jazz Band" je bila prva grupa koja je izdala džez album 1917. godine.
Kako je 1920. godine uvedena prohibicija, mjesta gdje se toči alkohol, igra i sluša džez muzika su postala ilegalna, a džez je osuđivan kao nemoralan i dekadentan.
Centar džeza se tada premjestio u Čikago. U ovom periodu su se oformile i mnoge poznate džez grupe kao "Bix Beiderbecke", "Hot Five", Luj Armstrong je bio u skupini sa Flečerom Hendersonom, "Jelly Roll Morton" sa "New Orleans Rhythm Kings" pravi kombinaciju crnih i bijelih muzičara i osniva grupu "Red Hot Peppers"...
Zbog rasne segregacije bilo je više zainteresovanih za džez muziku ukoliko su je izvodili bijelci. Jedan od najpoznatijih bijelih džezera bili su Žan Goldket i Pol Vitmen sa svojim orkestrima.
Od 1930. godine se razvijaju popularni "veliki bendovi" (Big Band) koji sviraju sving muziku, što je takođe jedan od derivata džeza. Ovi bendovi su brojali od 12 do 25 članova, od kojih je jedan bio solista i uglavnom predstavljao lidera cijelog benda.
Najpoznatiji džez muzičari velikih bendova tog vremena su: Kaunt Bejzi, Flečer Henderson, Djuk Elington, Arti Šou, Beni Gudman, Glen Miler...
Sving se slušao duž cijelih Sjedinjenih Država na radio "live" u večernjim časovima. Tako dolazi do opšte popularizacije ove vrste muzike.
Tokom tridesetih segregacija je donekle oslabila pa su se javili i prvi crni lideri bendova, kao na primjer Beni Gudmen, Tedi Vilson, Lajnoj Hampton...
Diksi se ponovo vraća, pojavljuje se bibap - takozvana muzika za muzičare, čiji su najpoznatiji predstavnici Čarli Parker, Kliford Braun i Rej Braun.
Dalji razvoj išao je u pravcu kul džeza (Cool Jazz) koji se razvio u Njujorku kao mješavina više stilova u kojima dominira džez. Neki od predstavnika kul džeza su Čet Bejker, Dejv Brubek, Bil Evans... U ovoj podvrsti džeza Majls Dejvis je objavio svoju ploču "Birth of the Cool".
Javio se i hard bop - kombinacija ritam bluza, gospela i bluza, namijenjen specijalno za saksofon i klavir, kao i fri džez, koji ima korijene u bibapu.
Tu su još i latino džez - čiju osnovu čine afrokubanski i brazilski džez. Soul džez se razvio od hard bopa, a podrazumijeva male bendove - uglavnom od tri člana. U periodu između 1960. i 1970. razvila se hibridna forma džeza - džez fjužn (jazz fusion). Pored novog takta, ovaj pravac podrazumijeva i upotrebu električnih instrumenata kao što su električna gitara, električni bas i električne klavijature. Istaknuti predstavnici su: Čik Korea, Herbi Henkok, Frenk Zapa, Vejn Šorter...
Godine 1980. došlo je do podjele džez muzike. Jedan dio izvođača je ostao vjeran tradicionalnom džezu, a drugi su sebe nazivali smooth jazzom. Smooth varijanta podrazumijeva tradicionalnu improvizaciju, kao i primjese fanka i R&B-ja i popa. Devedesetih su se izrodile i nove tendencije džeza - asid džez, nju džez, i džez rep.
Velikoj popularnosti i univerzalnosti džez muzike doprinijeli su ne samo heterogeni elementi njenog umjetničkog izraza, nego i sami njeni propagatori, izvođači koji su po nomenklaturi veliki virtuozi na svojim instrumentima.
Luj Armstrong
Tokom upečatljive karijere postao je najveći džez muzičar, nesumnjivi čelnik popularne muzike 20. vijeka i jedna od najvećih figura u istoriji muzike.
Armstronga su voljeli ne samo zbog njegovog trubačkog talenta, nevjerovatno čistog i prodornog sviranja na trubi i specifičnog hrapavog pjevanja, nego i zbog ljudske topline i velikodušnosti, te zbog simpatične ličnosti "velikog djeteta" koje se raduje životu i živi za muziku.
Džon Koltrejn
Džon Koltrejn je bio američki džez saksofonista. Jedan od džez velikana, i velikana moderne muzike uopšte, Koltrejn je bio čuven po svojoj sviračkoj virtuoznosti i neprestanom pomjeranju granica džeza.
Svoj prvi bend (kvartet) osnovao je 1960; u njemu je počeo da svira sopran saksofon i da se kreće ka slobodnom džezu. Ipak, najveću slavu je doživio sa svojim "klasičnim kvartetom", čiji su sastav uz Koltrejna činili pijanista Mekoj Tajner, kontrabasista Džimi Gerison i bubnjar Elvin Džouns.
Sa ovim bendom je 1964. snimio jedan od svojih najznačajnijih albuma, "A Love Supreme".
Majls Dejvis
Majls Dejvis je rođen 1926. godine u Altonu, Ilinoj, a ubrzo po njegovom rođenju otac, koji je bio zubar, preselio se u Sent Luis. Dejvis je svirao u srednjoškolskim orkestrima, a uzimao je privatne časove kod jednog učitelja koji je veoma poštovao Bobija Heketa i Šortija Bejkera.
I Heket i Bejker poznati su po kvalitetu tona i vjerovatno je Dejvis od tog svog učitelja preuzeo interesovanje i brigu o stvaranju dobrog tona na čemu počiva dobar dio njegove muzike.
U šesnaestoj godini Dejvis je svirao sa lokalnom grupom koja se zvala "Blue Davils". Vjerovatno je u to vrijeme i počeo da obraća pažnju na priče o eksperimentima kojima se bave bi-bap muzičari. Kada je 1944. godine orkestar Bilija Ekstajna prošao kroz Sent Luis, Dejvis je Ekstajna natjerao da ga pusti da i on svira s članovima orkestra na nekim neformalnim nastupima.
Po svjedočenju samoga Dejvisa, on je jednom prilikom jednostavno ušetao u salu u kojoj je Ekstajnov orkestar svirao.
Dizi Gilespi, vidjevši ga kako pod miškom nosi trubu, pozvao ga je da se pridruži. Međutim, u knjizi Majkla Džejmsa o Dejvisu, navodi se sasvim drugačije Ekstajnovo svjedočanstvo o tom slučaju: "On je stalno tražio da svira sa orkestrom, a ja sam ga puštao da ga ne bih povrijedio, jer tada je Dejvis bio grozan: jezivo je zvučao i uopšte nije znao da svira."
Djuk Elington
Džon Birks Dizi Gilespi je bio američki trubač, pjevač i kompozitor, jedan od najboljih trubača i improvizatora u istoriji džeza. Odigrao je presudnu ulogu u stvaranju bi-bap muzike, koju je stvorio zajedno sa Čarlijem Parkerom. Potiče iz brojne porodice. Bio je samouk. Mada je dobio muzičku stipendiju, znanje o muzici je više volio da stiče na estradi. Godine 1935. je ostavio univerzitet i otišao u Filadelfiju, gdje je nastupao u lokalnim grupama.
Bili Holidej
Jedna od najznačajnijih džez pjevačica svih vremena. Lejdi Dej, kako su je zvali, svojim glasom i načinom interpretacije odredila je standarde za mnoge džez i pop pjevače koji će doći poslije nje.
Ali, i više od tehničkih sposobnosti, više od čistoće njenog glasa, ono što je od Bili Holidej napravilo to što danas jeste bio je njen poseban temperament i njena životna priča iz koje se rodio jedan bijeli labud crne boje.
Činjenica je, međutim, da je Bili Holidej razvila vlastiti stil. Note, naravno, nije znala da čita, ali kad bi svojim malim i tugaljivim glasom preoblikovala svaku riječ neke dobro poznate pjesme - "Stormy Weather" ili "Stardust" - i lijeno ih pustila iz grla, ta pjesma bi postajala emocijama nabijeni prenos životnog iskustva.
Instrumenti
Centralni instrument svakog džez ansambla je bubanj s pomoćnim udaraljkama, koji s klavirom, gitarom i kontrabasom čini ritam-sekciju. Naročito se primjenjuju duvački instrumenti (saksofon, klarinet, truba i trombon, mada se ponekad koriste i flauta, oboa, rog i vibrafon).
Veličina ansambla varira od trija do punog simfonijskog džez orkestra, u kome svaki instrument može imati ulogu soliste.
Dok u malim ansamblima svi instrumenti improvizuju na zadatu temu, džez orkestar se služi pisanim aranžmanima, a improvizuju samo pojedini solisti.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.