Institut za genetičke resurse kao organizaciona jedinica Univerziteta u Banjoj Luci ima za cilj ostvarivanje procesa očuvanja postojećih, rijetkih i dragocjenih autohtonih sorti voćaka i drugih poljoprovrednih vrsta u postojećim kolekcijama u sklopu banke gena instituta.
Cilj je identifikovati, locirati, popisati i procijeniti moguće opasnosti i prijetnje za sve vrste i sorte voćaka i vinove loze, kao lokalne populacije i ekotipove, i ostalih vrsta (povrće, žitarice) posebno onih za koje se očekuje da će se uveliko koristiti u narednom periodu. U svrhu realizacije tog cilja vrši se sakupljanje autohtonih i starih odomaćenih sorti, ekotipova i lokalnih populacijakoje su atraktivne i kvalitetne za upotrebu a koje su pod prijetnjom da se potpuno izgube ili su već na kraju upotrebe, sa ciljem da se takve sorte ponovo vrate i gaje na našim imanjima.
Samim tim jedna od djelatnosti Instituta za genetičke resurse jeste rasadnička proizvodnja sa adekvatnim kadrovima i potrebnim objektima, u kojima se vrši kalemljenje, proizvodnja i prodaja sadnica širokog spektra autohtonih i starih sorti voćaka. U toku predhodne sezone proizveden je veliki broj prvoklasnih sadnica više od 80 različitih sorti jabuka od kojih su najzanimljivije svakako sorte: Zelenika, Šarenika, Kolačara, zatim, veliki broj sadnica sa više od 60 različitih domaćih sorti krušaka od koji su najzanimljivije: Karamut, Jeribasma, Lubeničarka, zatim sadnice trešnje, od kojih su atraktivne sorte: Crni hrušt, Ašlama, Bijelica. Pored ovih, proizvedene su i sadnice mušmule, oskoruše i lijeske.
U toku avgusta mjeseca izvršeno je umatičavanje autohtonih i starih odomaćenih sorti šljiva za potrebe daljeg umnožavanja ovog sortimenta šljive. Shodno tome, u rasadniku Instituta za genetičke resurse, sledeće godine će se naći u prodaji sadnice domaćih sorti šljive od kojih su najinteresantnije: Mađarica (u narodu još poznata kao i Posavica), Kavrkinja, Bijelošljiva, Nebožica.
Mnoge od navedenih autohtonih sorti voćaka daju plodove koji imaju izrazitu nutritivnu, ljekovitu i dijetetsku vrijednost. Mnogi proizvođači i uzgajivači izuzetno su zainteresovani i traže stare, domaće sorte voćaka, sa kojima su mnogi postigli veoma dobre prinose u svojim zasadima. Uzgajivači su zainteresovani i za one stare domaće sorte koje su poznate po izrazitim organoleptičkim karakteristikama i koje su poželjne za konzumaciju ili za preradu i posebno su pogodne za organsku (ekološku) proizvodnju. Pogotovo sorte jabuka kao Kolačara ili Zelenika, koje kasnije sazrijevaju a mogu se čuvati u običnim podrumima do proljeća, a njihovi plodovi stajanjem postaju ukusniji. Također sorta Petrovača čiji se plodovi tradicionalno koriste za pravljenje pita i kolača.
Zbog toga je veoma važno proučavati i imati podatke o ponašanju ovih sorti u novim sistemima gajenja. Podizanje zasada sa autohtonim sortimentom omogućiće detaljnije proučavanje ovog značajnog genofonda i kakve karakteristike imaju u novim sistemima gajenja, npr. kakva im je bujnost, zatim otpornost na niske temperature i otpornost na bolesti i štetočine. Botanička bašta u sklopu Instituta za genetičke resurse poslužila je za podizanje kolekcionog zasada autohtonih sorti voćaka gdje se vrše izučavanja karakteristika tih sorti, npr. pomološke karakteristike ploda kao što su oblik, boja, ukus.
Osjetimo ukus naše domaće jabuke, kruške, šljive.
Autor teksta je stručni sradnik u Institutu za genetičke resurse
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.