BERLIN - Deveti novembar je poseban dan u novijoj istoriji Njemačke, tog dana je 1918. proglašena republika, 1923. je Hitler pokušao da izvrši puč, 1938. je počeo nacistički pogrom Jevreja, a tog dana je 1989. pao Berlinski zid.
9.11.1918. Proglašavanje republike
U Berlinu je 9. novembra 1918. dva puta proglašena republika u Njemačkoj: proglasio ju je s jedne strane socijaldemokrata Filip Šajdemann, s druge strane vođa socijalista Karl Libkneht. Na snagu je stuplio samo Šajedmanovo proglašenje republike.
Njemački Rajh je time transformisan iz monarhije u parlamentarnu, demokratsku republiku s liberalnim ustavom. To je bio kraj carstva i rođenje Vajmarske republike, prve republike koja je obuhvatila cjelokupnu Njemačku nacionalnu državu.
Tome je prethodila Novembarska revolucija 1918. - mornarski i radnički ustanak. Uprkos proglašenju republike, tog 9. novembra, nemiri su bili nastavljeni i završeni gušenjem ustanka Spartakista, početkom 1919. Spartakisti koje su vodili Karl Libkenht i Roza Luksemburg, zalagali su se za uklanjanje vojske s vlasti, nacionalizaciju glavnih dijelova industrije i stvaranje socijalističke republike po ugledu na Sovjete. Ustanak je brutalno ugušila nova njemačka vlada na čelu sa socijaldemokratom Fridrihom Ebertom uz pomoć ostataka njemačke carske vojske i desničarskih paravojnih trupa. Karl Liebkneht i Roza Luksemburg su oteti, mučeni i ubijeni 15. januara 1919. godine.
9.11.1923. Hitlerov pokušaj puča u Minhenu
Nacionalisti prvi put skreću pažnju međunarodne javnosti. Adolf Hitler je namijerno baš na petu godišnjicu republike sa nacionalsocijalistima u Minhenu pokušao da izvrši državni udar. On je kao vođa puča osuđen na pet godina zatvora, ali je zbog dobrog vladanja pušten na slobodu poslije samo 9 mjeseci. Bavarska je htjela da ga deportuje u Austriju, ali ona nije htjela da ga primi. Hilter je cio proces iskoristio za svoju propagandu, i u tome je uspio: do tada je bio nepoznat široj javnosti, a deset godina kasnije bio je kancelar.
Kada je u Njemačkoj uspostavio dikaturu, proglasio je 9. Novembar za državni Dan žalosti, kada se na manifestacijma podsjećalo na "heroje koji su pali za partiju - NSDAP".
9.11.1938. Počinje pogrom nad Jevrejima
U čitavoj Njemačkoj i Austriji nacisti su u danima oko 9. novembra 1938. ubijali Jevreje, palili sinagoge, pljačkali jevrejske prodavnice.
Ubijeno je 800 Jevreja. Oko 30.000 Jevreja je uhapšeno i odvedeno u koncentracione logore, gdje je oko 400 ubijeno ili podleglo povredama od mučenja. Uništeno je više od 1400 sinagoga, kao i hiljade jevrejskih, stanova, radnji i groblja. Nacisti su svoju akciju 9. novembra cinično nazvali "Kristalna noć" ali se taj naziv više ne koristi. Sada se govori o Novembarskim pogromima.
To je bila prekretnica: od 1933 su Jevreji bili diskriminisani, 1938. se počelo sa javnim progonima i ubijanjem. Nepune tri godine kasnije 1941. - počeo je Holokaust - sistematsko ubijanje Jevreja i drugih ljudi koji po nacisitičkoj ideologiji nisu bili vrijedni života.
9.11.1989. Pad Berlinskog zida
Pad Berlinskog zida je događaj koji je promijenio svijet. Godinu dana kasnije Njemačka je ponovno ujedinjena nakon 41-godišnje podjele.
(DW)
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.