Najavljene američke carine su na najvećem predviđenom nivou u posljednjih stotinu godina. Ipak u martu izvoz Republike Srpske bilježi rast od gotovo 10%.
U istom periodu u Federaciji je rast 6,2%. Izvoz Republike ubrzava, a druge ekonomske cjeline BiH usporava.
Kombinacija ove dvije cjeline koja još čini BiH stagnira. Riječ je o dva potpuno različita ekonomska modela, koji šalju dva potpuno različita ekonomska signala.
Ono što je poželjno za jedan model, nije za drugi. Na kratak rok efikasnost pojedinih kanala agregatne tražnje je različita.
Za jednu ekonomsku cjelinu dobro je stimulisati privatnu potrošnju, za drugu državnu potrošnju. Trenutno ponašanje izvoza, između ostalog, ukazuje na konkurentnost domaćeg ekonomskog sistema, jer rastom izvoza ekonomski sistem biva konkurentniji na globalnom polju.
U vremenu kada Svjetska trgovinska organizacija revidira globalni rast na niže, obim svjetske trgovine na niže, ovo predstavlja interesantan fenomen, kojem treba posvetiti dugoročno pažnju. U vremenu koje dolazi za očekivati je nastavak intenzivnijeg rasta izvoza i intenzivniji ekonomski rast ovih prostora.
U vremenu fragmentacije velikog od koristi je dio kapitala locirati u malo. U našem slučaju treba reklamirati i stvarati alternativnu percepciju postojećem narativu. Intenzivniji rast onih neutralnih sa dobrim fundamentima je globalni trend. O kojim i kakvim ekonomskim fundamentima se radi, biće govora malo kasnije. Ono što treba imati na umu su razlozi u dobroj fiskalnoj i monetarnoj domaćoj poziciji koji mali ekonomski sistem pod nazivom Republika Srpska posjeduje. Iako nema još uvijek sopstvenu monetarnu politiku, trenutna pozicija je od koristi.
Generacija kojoj pripadamo učena je globalizaciji, deregulaciji, slobodnoj trgovini, internacionalizaciji, nepostojanju carina. Učeni smo izgleda na način indoktrinacije, bez kritičkog razmišljanja, tako da događaji koji se trenutno dešavaju su velika neizvjesnost, rizik. Dešava se sve ono što nismo učeni, što nismo spoznali. Strah od sutra je u takvim okolnostima opravdan. Posmatrajući domaće fundamente i istorijske obrasce ranijih perioda, uz pomoć kritičkog razmišljanja, pismenosti u vještačkoj inteligenciji čini se da trenutni strah i neizvjesnost uz adekvatan miks postojećeg iskustva i pravilno usmjerenu novu energiju, vitalnost domaćeg ekonomskog prostora se povećava.
Ovo je snažan saveznik u moru neizvjesnosti koji nas čeka. Ako je ukupan dug ekonomskog sistema Republike zbir privatnog i javnog na nivou 70% domaće ekonomije, a recimo Njemačke na 260%, Japana 490%, Kine 290%, SAD 340%, Rusije 240% u vremenu borbe u rješavanju dugova to predstavlja izuzetnu konkurentsku prednost, polugu koju veliki nemaju.
Ali i izvor za popravljanje domaćeg dohotka. Ako je nivo dohotka po glavi stanovnika u Njemačkoj tri puta veći nego u Republici, a dug 3,7, a najveći imaju tri puta veći dohodak, a pet puta veći dug, dobra su alternativa za investiranje i život. Politika koja je bila relativno konzervativna, ukoliko smanji restriktivnost kreditiranja i razvije finansijski sektor, snažan je saveznik budućeg vremena.
Narativ i percepcija se često stvaraju ne radi istine, činjenice, debate i kritičkog razmišljanja, nego sa nekim drugim ciljem udaljenim od istine, činjenice, željom za debatom i stvaranjem fenomena kritičkog razmišljanja. Sa ciljem da se pažnja sa bitnog usmjeri na nebitno. Vrijeme sa produktivnog dana usmjeri na neproduktivan itd. Možda i istraživanje mreže Linkdin (društvene mreže namijenjene profesionalcima i onima koji to žele postati) treba razumjeti u pravcu da se ljudi, građani, stanovništvo, organizacija, sistem osposobi za vrijeme u kojem se trenutno nalazimo i koje tek dolazi.
Naime, prema tom istraživanju "must have" vještine za 2025. godinu su: pismenost u vještačkoj inteligenciji, umanjenje konflikata, prilagođavanje, optimizacija procesa, inovativno razmišljanje itd. Neizvjesnost koja je izražena stvara konflikt, rapidna proizvodnja podataka, informacija stvara ambijent za nervozu, za entropiju, za ubrzano degradiranje sistema zasnovanih na birokratskom načinu razmišljanja. U tom i takvom vremenu oni koji jesu i oni koji žele postati eksperti ovladavaju vještinama prethodno navedenim.
Obrazovanje sve više i više postaje neformalno u odnosu na formalno. Hendikep formalnog je što se sporo prilagođava promjenama, birokratski je nastrojen, često sujetom utvrđen, ne preuzima rizik. Hendikep neformalnog tek će da se vidi.
U vremenu dok se proizvodi narativ i percepcija da se razgovara o dugovima, a ne o imovini, snažan saveznik su lekcije iz istorije. Lekcije istorije su korisne.
Lekcije onih koji se bave globalnom makroekonomijom treba razmotriti, popularizovati, uvesti u domaći narativ i kreirati alternativu postojećoj percepciji. Oni koji su svoj novac investirali, tuđi novac investirali i pri tom zaradili na osnovu istorijskih globalnih makroekonomskih obrazaca čini se da su znali šta rade. Naučnim jezikom testirali su hipotezu uloživši novac, taj novac je uvećao svoju vrijednost, složićemo se hipoteza je dokazana. Pred kraj svog karijernog i životnog vijeka fenomen prosvijećenih ljudi i onih koji to žele da postanu je motiv vraćanja zajednici onoga što imaju. Motiv je možda sebičan ili su spoznali istorijsku istinu. Naime, naša narodna umotvorina koja ističe čini se istorijsku istinu da dvije generacije stiču, a treća raskućava, istraživanje u SAD, bazirano na osnovu podataka, koje ukazuje da se preko 70% bogatstva gubi u drugoj generaciji, a 90% u trećoj su snažna poruka.
Poruka istorije je da je sve ono što radimo, ono što stičemo u dugom roku osuđeno na razgradnju, preraspodjelu ka onima koji teško žive, koji više rade, koji stiču, koji su vještiji.
U tim i takvim okolnostima neki se odlučuju da svoje znanje, svoje iskustvo, svoja istraživanja besplatno podijele za generacije koje dolaze. Mnogi nažalost pred kraj svog života spoznaju istinu protraćenog života i da nemaju šta da podijele. Na način vraćanja zajednici pokušava se generisati nova energija ka onima koji tek dolaze. Valjda su to preduslovi da bi društvo bilo progresivno, da društvu ponudiš ono što imaš, neko bogatstvo, neko iskustvo, neko knjigu, neko mudrost. Misleći na zajednicu u kojoj žive daju njoj ono što su dobili. Šansu da budu to što jesu. Nama je od koristi znati za ideju koja se rađa, negdje tamo. I kao nekada Pjotr Mihajlov, običan šegrt koji je radio i učio osnovne i napredne tehnike pravljenja brodova, nove ideje i tehnologije koristiti za doprinos zajednici i društvu. Ekonomisti, ekonomskoj zajednici i društvu, pravnici pravnoj zajednici i društvu, novinari novinskoj zajednici i društvu itd.
Na kraju od koristi je znati da je Pjotr Mihajlov bio u stvari ruski car Petar Veliki. Car koji je tehniku brodogradnje donio u Rusiju i od nje napravio pomorsku silu. Cilj pristupa novim idejama je razvijanje debate, uključivanje jednog novog viđenja, druge alternative, pokušaj stvaranja drugačije percepcije. Čini se još uvijek da je 21. vijek vijek borbe percepcija. Na osnovu iskustva da onaj koji je "gore" spusti se "dole" i vještinu onih dole iskoristi kao tehnologiju upravljanja, inovaciju u upravljanju gore daje lukrativne i zajednici od koristi rezultate. U svom istraživanju (knjiga koja će se objaviti 3. juna tekuće godine) investitor Ray Dalio pruža uvid u istorijski kontekst tokova kapitala, dugoročni ciklus stvaranja dugova, kratkoročne ekonomske cikluse. Od Tang dinastije 700. godine nove ere, Song dinastije, Ming dinastije do sadašnjeg ekonomsko-političkog uređenja Kine, pruža se dokumentovan uvid u ekonomske, geopolitičke, političke, produktivne uspone i padove čovječanstva. Ideja kako dugoročni ekonomski ciklusi utiču na kretanje geopolitike, politike i vojne moći. Stvoreno je dokumentovano znanje, alternativni priručnik za upravljanje dugovima, kapitalom i progresom. U svom opusu prikazuju se "Veliki ciklusi" kretanja dugova, kapitala, produktivnosti, imovine mnogih zemalja, od najvećih do onih najmanjih. Veliki ekonomski sistemi imaju slabe fundamente, postoje oni drugi manji koji imaju jake fundamente. Veliki sistemi poput SAD i Kine mogu učiti iz iskustva Japana šta ne činiti: ne stimulisati privatni sektor, ne kreirati unutrašnju tražnju, ne monetizovati dug putem Centralne banke, ne držati kamatne stope dugoročne na niskom nivou. Jer slijedi slabljenje valute koje se vidi kao "porez" na držanje domaće valute stranih investitora, domaći investitori su takođe oporezovani gubitkom vrijednosti u odnosu na druge. Primjer iskustva Japana gdje su u posljednjih deset godina investitori u obveznice Japana izgubili u odnosu na obveznice SAD 45%, zlata 60% itd.
Nakon toga oslabljena valuta, vrijednost domaće imovine na stranu, postaje interesantna stranim investitorima, stranim kupcima domaće robe, što povećava domaću konkurentnost jer su faktori proizvodnje jeftiniji. Ovi procesi nazvani "elegantno razduživanje" (eng. Beautiful deleveriging) pružaju viđenje postojećih šansi malih ekonomskih prostora koji su neutralni. To što nije dobro velikim ekonomskim sistemima, zbog stanja u kojem se nalaze, predstavlja šansu malim ekonomskim sistemima. Tokom istorije formirane su institucije poput MMF-a, Svjetske banke sa ciljem da se debalansi u tokovima kapitala, dugova drže na nivoima koji neće dovesti do globalnih sukoba.
Trenutno se poziva na reformu ovih institucija jer su udaljene od svoje misije. Procesi koje su trebale spriječiti, sprečavanje svjetskih neravnoteža, nisu uspjeli.
Američki državni sekretar Skot Besent u okviru panela koji organizuje institut za međunarodne finansije preispituje rad MMF-a i Svjetske banke. Panel je održan 23. 4. 2025 godine.
SAD su jedina država sa pravom veta na organizaciju ovih institucija. Ove institucije, a prema mišljenju državnog sekretara za finansije, odstupile su od svoje misije. Misija ovih institucija je promovisanje međunarodne monetarne saradnje, obezbjeđenje ravnotežnog ekonomskog rasta, demotivisanje politika depresijacije i vještačko upravljanje deviznim kursevima u cilju rasta konkurentnosti. Ove institucije se bave klimatskim promjenama, ravnopravnošću polova i društvenim pitanjima. Bavljenje ovim pitanjima, koja nisu misija ovih organizacija, resurse ljudske i materijalne usmjeravaju na pitanja koja nemaju dodira sa misijom ovih institucija. MMF treba biti brutalni tumač istine i da služi stejkholderima, a ne da stejkholderi služe MMF-u. U tom i takvom vremenu domaći indeks maloprodaje bilježi rast iznad trenda, broj ljudi koji uplaćuju osiguranje u prvom kvartalu rast iznad linije trenda, javni dugovi ispod linije trenda itd. Ono što će nam buduće istraživanje pružiti je uvid u stanje svijeta, ekonomskih cjelina svijeta u kojem će od interesa biti posmatrati odnos državnog duga i državne imovine. Što bismo mi ekonomisti rekli neto imovina.
Primjer najvećeg ekonomskog sistema, ona je negativna i iznosi -100%, Japan -183%, Kina -63%.
Mali ekonomski sistemi poput Norveške su pozitivni 383%, Singapura 108%, Saudijske Arabije 94%, Rusije 20%. Jedan mali ekonomski sistem, nazvan Republika Srpska, ima neto imovinu od 100% BDP-a. S tom i takvom spoznajom slavimo Praznik rada, Sveti Đorđe će ubiti Aždaju (Đurđevdan), obilježiće se Dan pobjede nad fašizmom u Moskvi, a nove ideje razvijenih nastaviće biti od koristi malim, neutralnim ekonomskim sistemima sa dobrim fundamentima.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.