Godina protiče očekivano, neizvjesno od samog početka, a tako će i završiti. Kad vidimo u kakvom je stanju svijet, može se reći - kod nas prilično mirno i izvjesno, barem u ekonomskom smislu.
Zabilježen je rast javnih prihoda u prva dva mjeseca za više od 70 miliona KM. Do kraja godine se može očekivati dalji rast javnog prihoda za pola milijarde KM. Indirektni porezi očekivano ne bilježe značajniji rast, jer nije zabilježen rast neto plate u ovoj godini. Situacija će se, čini se, promijeniti najavljenim rastom plata u javnom sektoru od 1. aprila, dodatni impuls ekonomiji od 200 miliona KM.
Činjenica je da svjedočimo nastavku rasta ekonomske aktivnosti, ipak manjeg intenziteta. Politički procesi teku očekivano, shodno promjeni jedne epohe.
Raspad svega diktira tempo globalnih odnosa. Svijet traži svoju ravnotežu u geopolitičkom i ekonomskom smislu. U Rumuniji se nastoji "ubiti" još nerođeni predsjednik zabranom učestvovanja na izborima od strane izborne komisije Rumunije, žalbe ustavnom sudu koja je očekivano odbijena. Zabrana društvenih mreža u Rumuniji, prije svega TikToka, u cilju "sprečavanja demokratske volje građana", suprotan je globalnom trendu.
Čini se kao Rumunija u vremenu "kritičnog trenutka" za vrijeme Čaušeskua, samo u drugom reverzibilnom pravcu. Na sceni je demonstracija sile velikih prema budućnosti, prema malima. Trka za resursom se nastavlja. Resurs su rijetki metali, teritorija, tehnologija, budžetski deficit, dug privatni i javni, resurs je sve sa čim može da se raspolaže.
Kineski predsjednik najavljuje "fiskalnu bazuku" (intenzivniji budžetski deficit i zaduživanje). Premijer Li Ćiang, drugi po rangu zvaničnik Kine, podnio je izvještaj u srijedu, 5. marta, pred hiljadama delegata okupljenih u Velikoj narodnoj hali u Pekingu na godišnjoj sjednici Nacionalnog narodnog kongresa, kineskog parlamenta ambiciozni plan o ekonomskom rastu od 5%. Snažna je poruka da se planira ovako intenzivan rast. Plan rasta se zasniva u okruženju tenzija trgovinskih sa SAD, usporavanja domaće tražnje. Postavljen je viši budžetski deficit vlade od 4% i postavljena proaktivna fiskalna politika. Sve što ima predznak evropski čini se da ili će promijeniti ime ili će propasti, trenutno je Evropa u fazi militarizacije svoje industrije. Dinamika promjena ne ide na ruku Evropi. Evropa čini korake ka konfiskaciji zamrznute ruske imovine u vrijednosti od 200 milijardi dolara, što podstiče nesigurnost investicija u Evropu. Njemačka će, možemo se nadati, programom budućeg kancelara Mertza koji nastoji obezbijediti 800 milijardi evra za vojnu i infrastrukturnu potrošnju ubrzati svoj rast. Time se javlja promjena koja nije zabilježena od ujedinjenja Njemačke prije 35 godina, odvajanje od fiskalne dogme na način da se pojedini troškovi, npr. izdvajanje preko 1% BDP-a za odbranu tumači kao trošak koji ne ulazi u obračun troškova kada se izračunava fiskalno pravilo o dugu ili zaduživanje nižih nivoa vlasti čiji je tretman isti. Štedljivi Nijemci počinju da troše... Troše više nego što stvaraju kada je u pitanju javni novac.
Na djelu je računovodstvena gimnastika u cilju formiranja "Evropske fiskalne bazuke". Očekivano, Američka bankarska grupacija "Goldman Saks" podiže stopu rasta Njemačke i evrozone u idućoj 2026. godini sa 0,5% na 1,5% i evrozone sa 0,2% na 1,3%. Američke rejting agencije posmatraju takve politike kao pozitivan ishod. "Fiskalna bazuka" je očekivano povećala troškove pozajmljivanja i umanjila vrijednost obveznica. Dnevni rast troška pozajmljivanja je najveći od ujedinjenja dvije Njemačke. Interesantan i neobičan signal finansijskog tržišta. S obzirom na to da će većina svijeta nastojati ekspanzivnim politikama, što monetarnim, što fiskalnim, osvojiti brisani prostor ili pokušati zadržati postojeći, smjer politika je prilagođen vremenu... Posljednji pad američkog tržišta i najava američke recesije u kombinaciji sa rekordnom pozicijom gotovine u fondu jednog od najlegendarnijih investitora svijeta Warena Buffeta jasan su signal da se buduće refinansiranje američkog duga u iznosu od 40% američke ekonomije nastoji odvijati po nižim kamatnim stopama. Dinamika duga ne ide u korist najvećim ekonomskim sistemima (Kine i SAD). Prijedlog SAD je da se budžetski deficit smanji do 3% ekonomije. Prijedlog koji je teško izvodiv. U vremenu budžetskih deficita potentni su oni sistemi koji stvaraju deficite ispod 3% i koji imaju fiskalni prostor za zaduživanje. U domaćem ekonomskom sistemu interesantne poruke šalje anketa o potrošnji domaćinstava (bilten) objavljen krajem februara. Nekoliko bitnih poruka možemo pročitati. U Republici Srpskoj procijenjeni broj domaćinstava 401.000. Privatna potrošnja koju generišu sva domaćinstva u ovom periodu je iznosila 8,6 milijardi KM, što je potvrđeno i zvaničnim podatkom o ekonomskoj aktivnosti mjerenoj rashodnim pristupom. Automobil ima 67% domaćinstava, što je značajno više nego podatak iz posljednje ankete o potrošnji domaćinstava 2015. godine.
Tada je 40% domaćinstava imalo automobil. U posmatranom periodu 100.000 domaćinstava kupilo je automobil. Ako posmatramo indeks koji mjeri nejednakost u raspodjeli dohotka, tzv. Gini indeks, Republika Srpska je bila među pet ekonomskih sistema svijeta prema jednakosti u raspodjeli dohotka u rangu Slovenije, Holandije, Slovačke.... Imputirana renta je 231 KM, to je ekonomski koncept koji se odnosi na procijenjenu vrijednost koristi koju neko ostvaruje korišćenjem sopstvene imovine, umjesto da je iznajmi ili proda.
Ova renta se ne pojavljuje kao stvarni novčani prihod, već kao ekonomska korist koju osoba ili preduzeće ostvaruje time što koristi sopstvenu imovinu, tako 93% građana kada ima u vlasništvu svoju nekretninu ostvaruje prihod tako što ne plaća stanarinu ili najam. Rastom cijena nekretnina, raste i imputirana renta… Realna potrošnja u januaru 2025. godine, sudeći prema indeksu maloprodaje, je veća za 10% i u odnosu na prethodnu godinu je intenzivnija u pogledu rasta. Iako Gini indeks ne ukazuje na kvalitet životnog standarda, učešće troškova hrane to jeste. Potrošnja na hranu i pića čini 30,1%, dok je u prethodnoj anketi o potrošnji iznosila 32,6% u Republici. U Federaciji BiH ukupna potrošnja na hranu i piće iznosi 30,5%, dok je u prethodnom periodu iznosila 30%. Učešće troškova za hranu i piće u ukupnoj potrošnji je važan ekonomski pokazatelj koji nam može reći mnogo o standardu života, ekonomskoj razvijenosti i kupovnoj moći stanovništva.
Ovaj indikator se često koristi u ekonomskoj analizi i statistici potrošnje domaćinstava. Poruka koju nam šalje ovaj indikator je da je standard života prvi put viši u Republici u odnosu na Federaciju, da se povećava makroekonomska stabilnost, jer domaćinstva lakše podnose oscilaciju cijene hrane, manje je siromaštvo, viši nivo blagostanja itd.
Još smo daleko iznad prosjeka Evrope i razvijenih zemalja, gdje ovaj indikator iznosi 10 do 15%, ali ne treba da budemo nijemi na činjenicu da je u uslovima rasta cijene hrane ipak obezbijeđeno smanjenje učešća hrane i pića, time je uspješno umanjen inflatorni pritisak na stanovništvo. Potrošnja goriva je veća za 13% u realnim iznosima i to je obećavajući podatak, veća realna potrošnja, veći je nivo ekonomske aktivnosti.
U svojoj kolumni od prije tačno 10 godina, 4. marta 2014, pod nazivom: "Kako ukrajinska kriza završava" Henri Kisindžer ukazuje da je test politike način na koji ona završava, ne način na koji počinje. Iako ekspert za geopolitiku, slična analogija čini se ispravnom za primjenu na ekonomsku politiku, mjeru, aktivnost.
Politike od pandemije naovamo su smanjile siromaštvo, povećale stabilnost i koheziju.
Neke druge politike u nekim drugim zemljama imaju suprotan efekat. Daleko smo od dohotka Evrope, ali smo na dohotku svijeta mjeren paritetom kupovne moći. Ipak, ako posmatramo odnos dohotka Evrope, npr. mjereno paritetom kupovne moći, mi smo na oko 40% dohotka Evrope, ili je dohodak u Evropi veći za dva i po puta nego kod nas. Međutim, kao što kada mjerimo ukupni ekonomski uspjeh države u ekonomskom smislu da li više stvara duga ili ekonomije, tako i za dohodak pojedinca treba da vidimo koliko je zadužen.
Tako kad saberemo sve dugove koje pojedinci, tzv. privatni dugovi, imaju u Republici Srpskoj, oni iznose oko 30% ekonomije, dok u Evropi tzv. privatni dugovi iznose 120% ekonomije. Zaključak je da je dohodak u Evropi veći za dva i po puta, a dugovi za četiri puta.
Poruka je da kod naših građana postoji značajan potencijal za kreiranje unutrašnje tražnje, privatne potrošnje kojom ako se kvalitetno upravlja podiže nivo ekonomske aktivnosti i dohodak naših građana može se intenzivnije približavati dohotku razvijenih zemalja. Demonizacija nikad ne može biti politika, već je to uglavnom alibi u odsustvu bilo kakve politike, pa i ekonomske. Demonizacija Rusije završava se anemičnim ekonomskim rastom Evrope.
Demonizacija dugova završava se recesijom u Njemačkoj itd.
U uslovima kada Nijemci ne mogu prodati auto, okreću se proizvodnji tenkova. Ipak, Yanis Varoufakis, grčki ekonomista, ukazuje da tenkovi traju desetljećima i potrošači ih ne kupuju često, zbog toga vojna kenzijanska doktrina ne funkcioniše dugoročno. Evropa nikako da nađe svoj put, vidjećemo najave budućeg njemačkog kancelara da se formira pul od 800 milijardi evra za potrebe infrastrukture i odbrane. Imamo snažan rast troška pozajmljivanja na osnovu ove najave, to direktno utiče na održivost evropskog duga. Vidimo već sada da Evropa kao koncept, kao eksperiment, po svemu sudeći, ulazi u kategoriju neuspješnih eksperimenata. Vidimo da u političkom smislu desnica jača u evropskim demokratijama i najveća je otkad se mjeri. Mjeri se od 1920. godine. Mudri savjetuju čitanje literature koja se bavi tridesetim godinama, u političkom i ekonomskom smislu proživljavamo tridesete godine. Vremena se mijenjaju. Evro je kreiran na osnovu sporazuma Njemačke i Francuske 1990. godine i dio dogovora je bio da Njemačka želi ograničiti fiskalni deficit Evrope na manje od 3%, kao što je i navedeno u sporazumu iz Mastrikta.
Ove nedjelje Njemačka je promijenila svoju poziciju činjenicom da rashodi na odbranu ne ulaze kao rashod koji tangira pravilo o dugu. Time je završeno poglavlje pogrešne fiskalne politike Njemačke, koja je štedjela dok su drugi trošili gradeći svoju konkurentsku prednost. O kakvom potezu se radi svjedoči podatak da je u jednom danu trošak pozajmljivanja na njemačke desetogodišnje obveznice povećan najviše od ujedinjenja Njemačke. Interesantan fenomen za posmatranje će biti dinamika duga razvijenih zemalja. Tu dinamiku od koristi je pratiti sa dinamikom odjeljenja za efikasnost SAD.
Čini se kao izvjesno da trka za zaduživanjem počinje, da će troškovi kamata neminovno rasti, kada najveća ekonomija Evrope ide u pravcu prikupljanja između 15 do 20% BDP-a, to ne znači više novca, nego manje, pogotovo u uslovima restriktivnih monetarnih politika. Fiskalni bilans Italije u prva dva mjeseca je najnegativniji u posljednjih 20 godina. Kakvo vrijeme za život, koliki izazovi i šanse nas očekuju.
Nismo svjedoci epohalnih promjena, nego promjene epohe.
Domaći ekonomski sistem pruža još neke interesantne signale u prvoj šestini godine. Realna potrošnja goriva se povećava. Kada se potrošnja goriva povećava to je pokazatelj aktivnosti, automobili se voze, kamioni prevoze više robe. Kada se ubire više poreza to se može učiniti samo na uštrb postojeće ekonomske aktivnosti. Tako npr. podatak da smo prethodne godine prikupili 800 miliona KM je u koliziji sa podatkom da je ekonomski rast samo jednu milijardu. Kolizija je u tome što vi kada oporezujete ekonomsku aktivnost, nju oporezujete na nivou 40 procenata ekonomije, desetogodišnji trend. Pošto su u pitanju prve preliminarne procjene, od interesa je sačekati rezultate za BiH, za Federaciju BiH.
Raduje činjenica da ekonomski rast ubrzava u četvrtom kvartalu i veći je od 3,4%, pogotovo ako znamo činjenicu da u Njemačkoj nemamo rast, tj. imamo pad od 0,3%, a Italija nije imala rast. U eri monetizacije resursa ne možemo biti nijemi na monetarna dešavanja kod nas i ideje za poboljšanje postojećeg stanja.
Naime, kada je osnovana Centralna banka BiH davne 1997. godine od 25 miliona ukupnog kapitala Republika Srpska je investirala 10 miliona KM i time je, korporativno posmatrano, stekla učešće od 40%. Ipak, važećim zakonom rečeno je da se dividenda od Centralne banke, višak koji se raspoređuje na osnovu odluke Predsjedništva u budžet zajedničkih institucija. Kada bi se kojim slučajem slijedio primjer Belgije ili Švajcarske, gdje su centralne banke listirane na berzi i svaki pojedinac, građanin ukoliko raspolaže sa 400 evra ili 3.530 franaka može postati vlasnik akcije Belgijske ili Švajcarske centralne banke, povećavamo likvidnost sistema.
Na taj način bi se povećala imovina Republike, Federacije značajnije, jer se u finansijskim izvještajima usljed računovodstvenog tretmana kapital centralne banke koji trenutno iznosi 1,4 milijardi KM evidentirano kao 25 miliona KM. Ova i ovakva imovina predstavlja resurs koji se može iskoristiti za bolji standard života građana ovdje ili veću sigurnost konvertibilne marke.
Listiranjem kapitala centralne banke na domaćim berzama se može uvesti tržišni mehanizam kontrole domaćih odluka. Dobre odluke će biti nagrađene rastom kapitala, loše padom. Taj kapital se može iskoristiti kao barometar globalnih ekonomskih aktivnosti na ekonomsku poziciju Bosne i Hercegovine, takva iskustva već postoje, a u imovini Federacije BiH umjesto 15 miliona KM evidentiralo bi se 840 miliona KM, dok bi se u Republici Srpskoj evidentiralo 560 miliona KM umjesto 10 miliona osnivačkog kapitala.
Novac u sistemu očigledno postoji, a ubrzanje protoka novca ubrzava približavanje našeg dohotka dohotku razvijenih zemalja. Monetizacija javne imovine postaje globalni trend.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.