Iza nas je završeno prvo polugodište 2021. godine. Prvih pola godine nakon teške zdravstvene i ekonomske krize.
Redovno se objavljuju podaci za ekonomski sistem Republike. Prvih pola godine javni prihodi rastu dvocifrenim stopama rasta.
Kriza 2008/09. je dovela do korekcija javnih prihoda, a nivo javnih prihoda 2008. dostignut je tek 2011. godine. Sličan je trend u kretanju ekonomske aktivnosti.
Nivo ekonomije 2008. dostignut je tek 2011. godine.
Posljednji put dvocifrene stope rasta javnih prihoda zabilježene su u momentima reforme poreskog sistema i uvođenja sistema PDV-a. U 2006. godini javni prihodi su zabilježili stopu rasta od 21,5 odsto. U prvih šest mjeseci tekuće godine javni prihodi u ekonomskom sistemu Republike su veći za 18,5 odsto. To je drugi najbolji rezultat od kada postoje podaci. Izraženo u novcu, 314 miliona KM više nego 2020. godine, ili 170 miliona KM više nego 2019. godine.
Da bi se ostvario ovaj rast, s obzirom na to da se poresko opterećenje nije povećavalo nego smanjivalo, potreban rast ekonomije za ovaj nivo prihoda je između 700 miliona KM i 750 miliona KM. Prosječni intenzitet rasta ekonomije u prvom polugodištu u prethodnih 10 godina iznosi oko 120 miliona KM. Intenzitet rasta ekonomije je 5-7 puta veći nego intenzitet rasta ekonomije u prethodnih 10 godina.
Čemu nas može naučiti iskustvo o dešavanjima u ekonomskom sistemu iz prošle godine? Možemo kad moramo, jedna je od lekcija za budućnost. Prošle godine pojavila se zdravstvena kriza koja je uzrokovala ekonomske poremećaje na globalnom nivou. Odgovoreno je mjerama čijim efektima svjedočimo ove godine. Iako je izvoz za prvih šest mjeseci u Republici Srpskoj veći u odnosu na 2020. godinu za 28 odsto u odnosu na 2020. godinu, a u odnosu na 2019. godinu 12,5 odsto, što je značajan pokazatelj konkurentnosti i unutrašnjih kapaciteta ekonomije, ipak se rast ekonomije ne može objasniti eksternim faktorima. Argument za ovu tezu možemo potražiti u načinu mjerenja eksterne tražnje doprinosu domaćem ekonomskom sistemu.
Ako posmatramo neto izvoz za prvih šest mjeseci, tj. razliku između uvoza i izvoza, njen doprinos je oko 15 miliona KM u odnosu na prvo polugodište 2020 godine. Ostatak rasta ekonomije je vezan za unutrašnju tražnju, tj. domaću apsorpciju.
Model ekonomskog rasta u posljednjih 10 godina zasnivao se na privatnoj potrošnji i neto izvozu i time možemo objasniti dvije trećine ekonomskog rasta. Investicije su posljedica tražnje, bilo unutrašnje, bilo spoljašnje. Tražnja zavisi od raspoloživog dohotka, a koji je posljedica plata, penzija i doznaka iz inostranstva.
Trenutni kapacitet ekonomskog sistema Republike je iznad raspoložive domaće i inostrane tražnje. Tome svedoči činjenica da, kada se tražnja pojavi, ona se uspješno zadovolji. Rast izvoza je argument u prilog te teze. A ostvareni rast ekonomije baziran na unutrašnjoj tražnji je dodatni argument. Iskorištenost unutrašnjih kapaciteta u Makedoniji je oko 60 odsto za BiH ovaj podatak je bliži 50 odsto. Prosjek Evropske unije je 80 odsto.
Sljedstveno prethodnom, mogući obim ekonomije sa postojećim kapacitetima je za 50 odsto veći. U Republici Srpskoj to iznosi oko 15-16 milijardi KM. Prethodne godine jedan od alarma za likvidnost i dešavanja u ekonomiji bile su doznake.
Jednu od najtačnijih procjena kretanja doznaka je imala Svjetska banka. Njene su procjene jedne od najtačnijih za Bosnu i Hercegovinu. Najveći izvor doznaka su inostrane penzije iz Hrvatske i Srbije, barem ako je vjerovati podacima Svjetske banke. Iz ove dvije zemlje dolazi 40 odsto doznaka iz inostranstva.
Prema podacima Centralne banke, novčana masa u periodu maj 2020 - maj 2021. rasla je po stopi od 10,6 odsto. Rast koji nije zabilježen u posljednjih 10 godina. Ekonomski sistem Bosne i Hercegovine pliva u likvidnosti. Novčana masa u prethodnom periodu raste brže nego nominalni ekonomski rast. Novčana masa u prethodnih 10 godina je rasla po stopi od 7,5 odsto dok je nominalni ekonomski rast 2,8 odsto. Novčana masa raste 2,5 puta brže nego ekonomija. Uz odsustvo veće inflacije jedini racionalni faktor koji objašnjava ovu pojavu je obrt novca u sistemu, jer se obrt novca smanjuje.
Ekonomskim mjerama i ciljanjem faktora koji obrt novca u sistemu ubrzavaju ili održavaju konstantnim za rezultat bismo imali ekonomiju koja je veća za 54 odsto nego danas. Godina iza nas je godina borbe za zdravlje i egzistenciju ljudi. Borba za radna mjesta. Iako su postojala dva pristupa u BiH, jedan liberalniji u Federaciji, i jedan baziran na većem intervencionizmu države, podaci ukazuju da je drugi pristup prema trenutnim podacima efikasniji.
Kada se nevidljiva ruka tržišta slomi, onda ona ne funkcioniše jeste još jedna od korisnih lekcija u prošloj godini. Pristup baziran na intervencionizmu iz budžeta je doveo do toga da je broj radnih mjesta očuvan, javni prihodi bilježe stope rasta veće nego u drugom ekonomskom sistemu i oporavak ekonomije je brži. Budžet je postao jedan od najznačajnijih javnih resursa koje ovo društvo ima i na koje može da se osloni kao pomoć u prošloj, ali i nekoj budućoj krizi.
Prema podacima o zaposlenosti za mart 2021, u Republici je zaposleno u 275.000, što je približno isti nivo kao u martu 2020. U drugom ekonomskom sistemu, Federaciji BiH, broj zaposlenih je manji za 8.700. Radno mjesto, nivo plate i sigurnost u radno mjesto manifestovali su se u održanje konačne i buduće potrošnje.
Kao rezultat ove mjere prihodi od PDV-a, koji su direktno povezani za konačnom potrošnjom i koji su doznačeni Republici Srpskoj imaju stopu rasta za prvih šest mjeseci od 22 odsto, dok je u Federaciji rast od 11 odsto. U prvoj polovini godine Republici Srpskoj je doznačeno 745 miliona KM od indirektnih poreza ili 60 odsto planiranih prihoda po tom osnovu, a proteklo je prvih šest mjeseci.
Ukoliko se trend nastavi, realno je očekivati 20 odsto veći prihod nego prethodne godine. Ostaje da se vidi naredno polugodište, ali ekonomski trendovi su povoljni. Nominalna plata u junu iznosi 994 KM. Poslovni optimizam u Evropskoj uniji bilježi rekordne vrijednosti, a efekti povećanja plata u domaćem sistemu tek treba da se manifestuju u narednih pola godine.
Svjedoci smo da je u ekonomskom sistemu Republike Srpske u prvih šest mjeseci intenzitet rasta ekonomije prisutan kakav nije zabilježen u prethodnih 15 godina. Prethodna godina pokazala je karakteristike i sposobnost upravljanja ekonomijom u krizi. Ova godina će pokazati da li smo kao društvo sazreli da znamo upravljati ekonomijom u ekspanziji.
Ekonomski sistem pozitivno odgovara na male šokove u njegovom funkcionisanju. Mali šokovi su dobrodošli i oni ga jačaju. Veliki šok je nešto o čemu sistem nema informaciju, ali je spreman da uči za naredni period. Upravo svedočimo tom šoku.
Ukoliko se pozitivni trendovi nastave, može se očekivati dvocifrena stopa ekonomskog rasta u 2021 godini. Stopa rasta koja nije zabilježena u posljednjih 20 godina. Ekonomskom sistemu Republike Srpske bilo je potrebno 15 godina da ekonomsku aktivnost poveća za dva puta. Kada bismo uspjeli stopu rasta održati na 30 odsto većem nivou, tj. sa prosječnih 4,8 odsto na 6,3 odsto na dugi rok, to bi značilo duplo veću ekonomiju. Ovo za rezultat daje duplo veću penziju, platu, profit poslovne zajednice.
Ekonomski rast - više novca daje mogućnost za društveni i ekonomski razvoj. Svjedočimo da u pola godine rastemo stopama koje su za 5-7 puta veće nego prosječne. Dio toga svakako je rezultat posljedice pada ekonomske aktivnosti, ali dobar dio nije. Poslužila nas je eksterna tražnja, što je dobro, ali unutrašnja tražnja je ključ intenzivnijeg ekonomskog rasta u prvih pola godine i činjenica da je sačuvano ekonomsko tkivo.
Ekonomija Republike Srpske je u 2005. godini bila na nivou stepena razvoja 30 odsto donje granice prihoda razvijenih zemalja, u 2020. godini ona je na nivou 50 odsto. Ubrzanjem stope rasta, održavanjem intenzivnijeg rasta, u narednih 10-15 godina generacija koja bude upravljala ekonomijom može ekonomski sistem Republike iz srednjeg stepena razvoja pretvoriti u razvijenu zemlju.
Put do nekog cilja počinje prvim korakom. Dva koraka su načinjena prošle godine, jer iako možda rast dugova i deficiti budžeta izgledaju veliki, kontekst vremena i dešavanja se mora uzeti u obzir. Prethodna godina je godina u kojoj je prosječan dug u svijetu porastao 10 odsto, prosječan deficit 7 odsto, a pad ekonomske aktivnosti 5 odsto. Za ekonomski sistem Republike dug je porastao 5 odsto, ostvareni deficit oko 6 odsto, dok je zabilježen pad ekonomske aktivnosti od 2,5 odsto.
Ekonomski sistem je sačuvan u krizi, što je prvi korak. Drugi korak je održanje i uvećanje stepena blagostanja kada su ekonomski fundamenti pozitivni, što je već započeto koracima na rastu plata, diskrecionoj mjeri za povećanje penzija.
Da li će generacija koja bude upravljala ekonomijom u periodu 2020-2030 uspjeti, zavisi najviše od nje. Da li je moguće, podaci za ovu godinu će pokazati puni potencijal navedene teze.
Ukoliko se nastavimo takmičiti u idejama kako može bolje, kritike usmjerimo u pozitivnom pravcu, kako rast od 4,8 odsto u prethodnih 15 godina da pretvorimo u rast od 7 odsto, na koji način posljedice ekonomskog rasta da osjete svi, a najviše oni kojima je najpotrebniji - ljudi isključeni sa tržišta rada, porodice niskog nivoa dohotka, kako tehnološki da ojačamo privredu, da mlade što ranije uključimo u kontigent radne snage i ideal destrukcije zamijenimo idealom konstrukcije, ideal, htijenje i težnja pretvoriće se u stvarnost. Gotovo sigurno.
Generacija Novaka Đokovića, Vlade Divca, Saše Đorđevića, Aleksandra Kavčića genetski je sa prostora sa kojih su potekli Mihajlo Pupin, Nikola Tesla, Ivo Andrić. Za genetski materijal ovih prostora izgleda da nemoguće jednostavno ne postoji. Naše je da pokušamo i da pobijedimo sebe.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.