Prije više od sedam godina Ustavni sud Republike Srpske je u svom zvaničnom dokumentu, broj U-332/13 od 30. oktobra 2013. godine, izdao obavještenje, i danas dostupno na njegovoj internet stranici, o nekim pojavama od interesa za ostvarivanje ustavnosti i zakonitosti, navevši kako "nije potrebno posebno naglašavati ulogu i značaj načela ustavnosti i zakonitosti, kao i ulogu Ustavnog suda Republike Srpske u njegovom ostvarenju i zaštiti".
Napisao je tada Ustavni sud i da se ustavno uređenje Republike Srpske temelji na vladavini prava, kako je propisano članom 5. Ustava Republike Srpske. A vladavina prava, kako je odmah zatim prepisao Ustavni sud iz osnovne literature ustavnog prava iz koje uče studenti osnovnog studija prava, "kao pojam širi od pojma načela ustavnosti i zakonitosti, obavezno znači odsustvo arbitrerne vlasti, te se, u tom smislu, suprotstavlja svakoj samovoljnoj i diskrecionoj vlasti, što svakako podrazumijeva ustavnost i zakonitost". Ovim je naglašeno da vladavina prava, odnosno vladanje pravom i pomoću prava, a ne silom i nasiljem, nužno znači borbu protiv bilo čije arbitrerne, samovoljne i diskrecione vlasti. Time se Ustavni sud obavezao, bolje reći dao riječ ovdašnjoj javnosti, da će se, kao noseća institucija za zaštitu vladavine prava, boriti u svakom pojedinačnom slučaju protiv arbitrernosti u vršenju vlasti, ma od koga ona dolazila.
Međutim, ovdje gdje počinjemo mi, a prestaje svaka logika, niko više ne drži do svojih riječi, pa ni institucija kakva je Ustavni sud. Sve to neoborivo dokazuju dva najsvježija primjera koja sam izdvojio za ovaj put.
Rješenjem broj U-45/20 od 26. maja 2021. godine Ustavni sud Republike Srpske je odlučio da ne prihvata inicijativu za ocjenu ustavnosti više odluka koje je u periodu od 2002. do 2005. godine nametnuo visoki predstavnik u BiH, a kojima je kao pojedinac mijenjao relevantne odredbe Ustava Republike Srpske. Ovakvo činjenično stanje, koje je nesporno i za Ustavni sud, ukazuje na to da je predmetnom inicijativom bilo pokrenuto suštinsko ustavnopravno pitanje, ono koje se tiče poštovanja ustavnog načela vladavine prava s početka ovog teksta, na kojoj počiva ustavno uređenje Republike Srpske i za koju je Ustavni sud sedam godina ranije napisao da ona "znači odsustvo arbitrerne vlasti, te se, u tom smislu, suprotstavlja svakoj samovoljnoj i diskrecionoj vlasti". Šta je nego arbitrernost i samovolja kada pojedinac, koji se zove visoki predstavnik, nasiljem tiranina sebi pribavi moć da nam nameće norme ustavnog karaktera, što je suprotno svim normama međunarodnog i unutrašnjeg prava. Naime, ne postoji ne samo u Dejtonskom sporazumu, nego ni u jednom drugom izvoru međunarodnog i unutrašnjeg prava norma koja ovlašćuje visokog predstavnika da nameće ustavne amandmane, zakone i druge akte koji čine pravni poredak države. Pošto nema takve norme, onda je sve ono što je ovdje učinio visoki predstavnik školski primjer arbitrernosti i samovolje kojima je visoki predstavnik otvoreno gazio načelo vladavine prava, čime je u konačnom gazio Ustav Republike Srpske, a time i Republiku Srpsku.
Kod takvog stanja stvari niko u civilizovanoj državi nije pozvaniji od njenog ustavnog suda da stane ukraj tiraniji, ma čija ona bila. Jer, članom 115. stav 1. tačka 1. Ustava Republike Srpske je propisano da njen Ustavni sud "odlučuje o saglasnosti zakona, drugih propisa i opštih akata sa Ustavom". Akcenat u citiranoj ustavnoj normi je na tome da ona daje pravnu mogućnost Ustavnom sudu da odluči o saglasnosti bilo kog akta sa Ustavom Republike Srpske, bez obzira na to ko je njegov donosilac. Jer, nije Ustav propisao da Ustavni sud može odlučivati o ustavnosti samo onih akata koje su donijele institucije Republike Srpske niti se i posrednim putem može izvesti takav zaključak. Umjesto toga, citirana ustavna norma svojim sadržajem i elastičnošću izlazi u susret državnoj potrebi da Ustav Republike Srpske, a to znači i njegovo načelo vladavine prava, budu zaštićeni od strane Ustavnog suda ne samo kada budu povrijeđeni aktima institucija Republike Srpske, već i kada to učini bilo ko treći. To je svojevrsno prirodno stanje stvari.
Nažalost, umjesto da brane ove pravne vrijednosti, što je njihova osnovna ustavna zadaća, aktuelne sudije Ustavnog suda Republike Srpske su se, da se ne bi zamjerile političkom režimu ohaerizma, dosjetile nečega što im nikako ne služi na čast. Naime, u rješenju broj U-45/20 od 26. maja 2021. godine oni su napisali da Ustavni sud "nema nadležnosti da odlučuje o saglasnosti odluka visokog predstavnika za Bosnu i Hercegovinu sa Ustavom Republike Srpske". Imajući u vidu prethodno izloženu argumentaciju, citirana tvrdnja Ustavnog suda, na koju se svodi sva suština rješenja od 26. maja 2021. godine, ne samo što je lišena svakog pravnog osnova i smisla, već kao takva predstavlja klasičan primjer režimskog sudovanja. Jer, ustavna norma koja propisuje da Ustavni sud "odlučuje o saglasnosti zakona, drugih propisa i opštih akata sa Ustavom" ne ograničava ni na koji način Ustavni sud da proglasi neustavnim bilo čiji akt, ako se tim aktom atakuje na Ustav Republike Srpske. Stoga je nesuvislo reći da Ustavni sud Republike Srpske nije nadležan da odlučuje o saglasnosti odluka visokog predstavnika sa Ustavom Republike Srpske. Time su aktuelne sudije tog suda u stvari nesuvislo poručile visokom predstavniku da i dalje slobodno nastavi da svojim aktima kidiše na Republiku Srpsku i da u tom kidisanju može i da je urniše, a da oni nisu nadležni. Nema šta, pravo sudovanje u službi političkog režima ohaerizma. To je isto kao kada bi država, oličena u svom najvišem sudu, rekla da je nadležna da se pravno suprotstavi unutrašnjoj pobuni i nasilju svojih državljana kako bi bili sačuvani pravni poredak i država od uništenja iznutra, ali ako tu istu državu napadne stranac, e onda država nije nadležna da se (od)brani od napada stranca, bez obzira na to što stranac time hoće da državu najprije omalovaži, a potom i da je uništi.
Osim što su poslale poruku visokom predstavniku da nastavi rušiti Republiku Srpsku, a da oni kao ustavne sudije neće stajati čak ni na njenom pravnom braniku "jer nisu nadležni", aktuelne sudije Ustavnog suda Republike Srpske su rješenjem od 26. maja 2021. godine htjele reći i da će taj sud vladavinu prava štititi ako je napadnu institucije Republike Srpske svojim aktima. Međutim, nije prošlo ni mjesec dana, a aktuelne sudije Ustavnog suda Republike Srpske su reterirale i od tog obećanja. O tome svjedoči drugi primjer izdvojen za ovu priliku. Naime, 23. juna 2021. godine Ustavni sud Republike Srpske je u predmetu broj U-29/20 odbacio inicijativu za ocjenjivanje ustavnosti i zakonitosti 19 uredbi sa zakonskom snagom, koje je donijela predsjednica Republike Srpske u toku 2020. godine za vrijeme vanrednog stanja usljed pandemije izazvane korona virusom. Ustavni sud je u saopštenju izdatom tim povodom rekao da je "imao u vidu da je Narodna skupština Republike Srpske proglasila vanredno stanje u skladu sa relevantnim odredbama Ustava, čime je omogućena primjena odredbi člana 81. Ustava Republike Srpske" te da te "odredbe daju pravo predsjedniku Republike da vrši određene nadležnosti koje pripadaju Narodnoj skupštini tako što može donositi uredbe sa zakonskom snagom kojim privremeno uređuje određene društvene odnose". Međutim, Ustavni sud je očigledno propustio da kaže šta to piše u članu 81. Ustava Republike Srpske. A piše, kazano jednostavnim narodnim riječima, da Narodna skupština ima pravo da proglasi vanredno stanje, ali da predsjednik Republike Srpske može donositi uredbe sa zakonskom snagom ne kada Narodna skupština kao institucija Republike Srpske proglasi vanredno stanje, već samo kada takvo stanje proglase institucije BiH.
Nije se sjetio Ustavni sud da u ovom slučaju zapazi i ukaže na potrebu da se član 81. Ustava Republike Srpske dopuni time što će biti propisano da predsjednik Republike Srpske može donositi uredbe sa zakonskom snagom ne samo kada vanredno stanje proglase institucije BiH, već i kada to stanje u skladu sa Ustavom proglasi i Narodna skupština Republike Srpske. E upravo zbog nedostatka takve ustavne odredbe predsjednica Republike Srpske, ako se držimo Ustava i vladavine prava, nije imala pravo da prošle godine donese nijednu od uredbi sa zakonskom snagom koje je inače donijela, jer institucije BiH nisu proglasile vanredno stanje saglasno važećem članu 81. Ustava Republike Srpske. No, zato je tu Ustavni sud Republike Srpske da ovu neustavnost režima u Republici Srpskoj pokrije svojom neustavnom odlukom. I pokrio je, i to na način da mu se, baš kao u jednoj sceni kultnog filma "Maratonci trče počasni krug", slobodno može reći: "Ala ga je opravio, svaka mu čast."
(autor je redovni profesor ustavnog prava iz Banjaluke)
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.